توضیحات
12-1- کلیات
این فصل از مشخصات فنی عمومی شامل الزاماتی است که تحت شرایط عمومی پیمان، باید توسط پیمانکار، در ساخت فضاهای زیرزمینی نظیر تونل‌های انحراف، تونل‌های انتقال، تونل‌ها و شافت‌های آببر نیروگاه‌ها، مغارهای نیروگاه، اتاق شیرها، تونل‌ها و شافت‌های دسترسی و سرویس، گالریهای زهکش و تزریق به کار گرفته شود.
12-1-1- استانداردها
تمام استانداردهایی که در این فصل از مشخصات ذکر شده است، باید به‌وسیله پیمانکار رعایت شود، مگر آن‌که در این مشخصات به‌وضوح ذکر شده باشد.
در مواردی که بین استانداردهای مذکور و این مشخصات تضادی وجود دارد، مندرجات این مشخصات رعایت خواهد شد. مواردی که در این مشخصات فنی عمومی مشخص نشده است، باید بر استانداردهای موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی و سایر مقررات، آیین‌نامه‌ها و استانداردهای ملی و در درجه دوم استانداردهای معتبر بین‌المللی منطبق باشد.
12-2- تعاریف
آبکشی: کلیه عملیاتی که به‌منظور دفع آب از محل حفاریهای زیرزمینی انجام می‌گیرد.
آتشکاری: عبارت است از استفاده از مواد منفجره به‌منظور خرد کردن سنگ ها. آتشکاری ممکن است به روش‌های مختلف انجام شود.
آتشکاری کنترل شده محیطی: نوعی عملیات آتشکاری است که پیش برش، آتشکاری آرام و چالزنی خطی را شامل می‌شود. به‌طورکلی آتشکاری کنترل شده محیطی به معنای روش‌های ویژه چالزنی و آتشکاری است که برای ایجاد یک سطح صاف مطابق با خطوط، رقوم و ابعاد داده‌شده و با کم‌ترین میزان شکاف‌های سطحی ناشی از انفجار به کار برده می‌شود.
اضافه حفاری: مقدار حفاری‌هایی است که خارج از حدود حفاری انجام می‌گیرد. عمدتا این اضافه حفاری‌ها به واسطه شرایط نامناسب توده سنگ‌های محل حفر فضاها و یا به‌کارگیری نامناسب آتشکاری اتفاق میافتد.
اضافه حفاری غیرقابل پیش‌بینی: این‌گونه حفاری‌ها بستگی به شرایط نامساعد و یا غیرقابل پیش‌بینی زمین دارد، که با اجرای روش‌های عادی حفاری غیرقابل اجتناب است.
اضافه حفاری قابل‌قبول: عبارت است از مقدار مواد برداشته شده در پشت خط »B« که برای تطبیق روش‌های عادی حفاری صورت می‌گیرد. حداکثر اضافه حفاری قابل‌قبول پشت خط »B« در مشخصات فنی خصوصی ارائه می‌شود. این مقدار بستگی به شرایط زمین شناسی و قطر حفاری دارد و در هر مقطع باید به تائید مهندس ناظر برسد.
انبساط سنج (کشیدگی سنج)1: میله یا میلههایی که در اعماق از پیش تعیین‌شده در گمانه گیردار شده و دارای یک صفحه مبنا در سر گمانه است. جابجایی نسبی بین مهاری و صفحه مبنا به‌وسیله یک گیج عقربهای و یا یک ترانسدیوسر الکترونیکی اندازه‌گیری می‌شود. گمانه ای که به‌منظور نصب انبساط سنج (کشیدگی سنج) حفر می‌شود، گمانه انبساط سنج (کشیدگی سنج) نامیده می‌شود.
1- Extensometer
بارگیری و حمل و نقل: مجموعهای از فعالیت‌ها که به‌منظور جمع‌آوری و دفع مواد حفاری شده و زائد از محیط فضاهای زیرزمینی به خارج انجام می‌گیرد.
پاس یا مرحله انفجار: مجموعه فعالیت‌های یک سیکل چالزنی، خرج گذاری و آتشکاری است که شامل لقگیری و همچنین بارگیری و انتقال تجهیزات به محوطه و خارج کردن آن‌ها نیز می‌شود.
پایدار سازی: مجموعهای از فعالیت‌هایی است که به‌منظور تأمین پایداری فضاهای زیرزمینی به کار گرفته می‌شود. این عملیات به‌طورکلی شامل اجرای بتن پاشی1، بتن پاشی مسلح، نصب انواع پیچسنگ‌ها و قابهای فولادی است.
پیش برش: مجموعه فعالیت‌های حفر یک ردیف چال‌های نزدیک به هم، خرج گذاری کم در کلیه چال‌ها و یا در برخی چال‌های انتخابی و انفجار هم زمان چال‌ها قبل از انجام آتشکاری اصلی، که برای ایجاد شکاف بین توده سنگ دیواره که باید باقی بماند و توده سنگی که باید خرد و حفاری شود، به کار گرفته می‌شود.
تزریق تحکیمی: مجموعه فعالیت‌هایی که با حفر چال‌هایی در سنگ با یک الگوی منظم در اطراف فضاهای زیرزمینی و تزریق آن‌ها برای کاهش نفوذپذیری و یا برای بهبود کیفیت توده سنگ انجام می‌گیرد.
تزریق تماسی: تزریق در سطح تماس سنگ و بتن که معمولاً با جای گذاری لولهها در قسمت فوقانی تونل و حفاری آن‌ها به‌منظور تضمین قرار گیری انتهای گمانه در سنگ انجام می‌شود.
تهویه: کلیه عملیاتی که به‌منظور تأمین هوای تمیز در کارهای زیرزمینی اجرا می‌گردد.
حدود حفاری: سطح صاف مطابق با خطوط، رقوم و ابعاد داده‌شده در نقشه‌ها که با کم‌ترین میزان شکاف‌های سطحی ناشی از انفجار، ایجاد می‌شود.
حفاری: عبارت از برداشت و جمع‌آوری سنگ و یا مواد هوازده و آبرفت با هر وسیله مناسب اعم از چالزنی، آتشکاری، خردکردن و یا استفاده از ماشین‌های حفاری می‌باشد.
حفاری مقطع بالایی2: مرحله اول حفاری مقطع تونل که معمولاً از سقف شروع می‌شود. ابعاد و ارتفاع این قسمت بستگی به تجهیزات و ماشین‌آلات موجود دارد و نیز تابع ویژگی‌های ژئوتکنیکی توده سنگ‌های پیرامون تونل است.
حفاری مقطع پایینی3: مرحله دوم حفاری مقطع تونل که پس از حفاری مقطع بالایی شروع می‌شود. برای مقاطع بزرگ، ممکن است چندین مرحله حفاری لازم باشد.
حفاریهای لازم: خطوط حفاریهای نشان داده‌شده در نقشه‌ها که به‌عنوان کارهای دائمی تلقی می‌گردد و حفاریهای مربوط به کارهای موقت را شامل نمی‌شود.
خطوط حفاری »A«: این خطوط در نقشه‌ها نشان دهنده مرزی است که در داخل آن (به جز قطعات فولادی که می‌تواند جزیی از پوشش بتنی نهایی باشند) نباید سنگ و یا هرگونه مواد خارجی قرار گرفته باشد. قطعات فلزی به شرطی میتوانند در داخل »A« قرار گیرند که مانع از آرماتوربندی و یا سبب کاهش قطر مفید تونل‌ها نگردد.
1- Shotcrete
2- Top Heading
3- Benching
خطوط حفاری »B«: این خطوط در نقشه‌ها نشان دهنده مرزی است که برای پرداخت هزینه‌ها به پیمانکار قابل‌قبول است. جابجایی خط »B« در اثر تغییر شکل توده سنگ قابل‌قبول بوده، مقدار مجاز این جابجایی برای کلیه مقاطع حفاری در نقشه‌ها مشخص‌شده است. چنانچه جابجایی توده سنگ به میزان قابل ملاحظهای با مقادیر پیش‌بینی شده متفاوت باشد، مهندس ناظر مقادیر مزبور را تصحیح خواهد نمود.
دامنه اندازه‌گیری: حداقل و حداکثر مقدار پارامتر موردنظر، که دستگاه قادر به‌اندازهگیری آن است.
درزهسنج: در داخل یا در دو طرف یک درزه نصب می‌شود و جابجایی نسبی در امتداد یا عمود بر محور درزه با یک گیج مکانیکی و یا وسایل الکتریکی اندازه‌گیری می‌شود.
روش‌های حفاری: کلیه شیوهها و راهکارهایی که برای حفاری فضاهای زیرزمینی موردنظر به کارگرفته می‌شود.
سلول بارسنج: یک استوانه فولادی که در وسط آن حفرهای قرار دارد و درزیرصفحات باربر میل مهاری‌ها یا تاندون‌ها نصب می‌گردد. (برای توضیحات بیش‌تر به فصل 15 مراجعه شود).
صحت: رواداری ابزار در اندازه‌گیری پارامترهای مربوط
عمق: فاصله ابتدا تا انتهای چال بدون در نظر گرفتن شیب چال، می‌باشد.
قطعه: یک قسمت یا تمامی طول گمانه را شامل می‌شود.
مقاطع حفاری بالایی و پایینی: تعیین دقیق ابعاد مقاطع بالایی و پایینی که بر اساس نیازهای اجرایی و ماشین‌آلات موجود تعیین می‌گردد.
12-3- حفاری تونل‌ها
12-3-1- محدوده کاربرد
فعالیت‌هایی که برای حفاری تونل‌ها باید انجام گیرد، مشتمل بر تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و ماشین‌آلات برای حفاری، بارگیری و حمل و نقل بوده و همچنین کلیه فعالیت‌های لازم برای حفاری، برداشت، دفع مواد حاصل از حفاری‌ها و آماده‌سازی‌های لازم برای انجام کارهای بعدی نظیر بتن‌ریزی را شامل می‌شود. کلیه این فعالیت‌ها باید مطابق نقشه‌ها در موارد زیر انجام گیرد:
- تونل‌های آب بر نیروگاه
- تونل‌های انتقال آب
- تونل‌های انحراف آب
- تونل‌های دسترسی
- گالریهای زهکش
- گالریهای تزریق
- حفاریهای موضعی
پیمانکار باید حداقل 30 روز قبل از شروع کار، روش اجرای موردنظر خود را (که شامل جزییات روش‌های پیشنهادی، برنامه و توالی فعالیت‌های لازم برای اجرای حفاری‌ها مطابق با مشخصات فنی است) به‌منظور بررسی به مهندس ناظر ارائه نماید. مهندس ناظر رد یا قبول کل یا بخش‌هایی از روش اجرای پیشنهادی را به‌طور کتبی به پیمانکار اعلام خواهد نمود. اگر طرح پیشنهادی موردقبول واقع نگردد، پیمانکار باید روش اجرای جدیدی ارائه نماید. شروع عملیات حفاری منوط به تائید روش اجرای پیمانکار از سوی مهندس ناظر است. روش‌های اجرای ارائه‌شده از طرف پیمانکار باید مطابق با مشخصات فنی و مفاد پیمان باشد.
پیمانکار مسئول کلیه روش‌های اجرای ارائه‌شده و مورد تائید مهندس ناظر است.
پیمانکار باید تمهیدات لازم برای آب زدایی را مطابق بخش 12-7-2 پیش‌بینی نماید.
12-3-2- تدابیر ایمنی
مسؤولیت ایمنی کلیه حفاری‌ها به عهده پیمانکار است.
ضمن تأمین تمام الزامات خاص ایمنی که در فصل سوم این مشخصات فنی عمومی یا در مشخصات فنی خصوصی ذکر گردیده است، کلیه فعالیت‌های پیمانکار در حفاریهای زیرزمینی باید با قوانین مملکتی و آیین‌نامه‌های محلی ایمنی مطابقت داشته باشد.
پیمانکار باید کلیه حفاری‌ها را بازرسی نموده و هرگونه موادی را که خود یا مهندس ناظر، سست و یا ناپایدار تشخیص می‌دهند، در اسرع وقت پاک‌سازی و نسبت به پایدارسازی آن‌ها اقدام نماید.
پیمانکار باید کلیه پیچ سنگ‌های تزریق نشده را مورد بازبینی قرار دهد و در صورت لزوم آن‌ها را دوباره تحت کشش قرار دهد و چنانچه تجهیزات این پیچ سنگها نظیر صفحه باربر و مهرهها آسیب دیده باشد، بلافاصله نسبت به تعو یض آن‌ها اقدام نماید.
مهندس ناظر مجاز است هرگونه فعالیتی که برای اطمینان از پایداری حفاری‌ها ضروری تشخیص دهد را از پیمانکار درخواست نماید و پیمانکار ملزم به رعایت آن‌ها است.
پیمانکار باید کلیه اقدامات لازم برای کاهش میزان کلی صدا تا dBA85 را به عمل آورد. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- پوشش گذاری روی منابع تولید صدا
- به کار بردن صدا خفه کنهای مناسب برای دستگاه‌های تهویه و دیگر تجهیزات
- احداث دیواره هایی برای جداسازی منابع تولید صدا و محوطه کار
پیمانکار باید وسایل اندازه‌گیری میزان صدا را فراهم آورد و نتایج اندازه‌گیری‌ها را به‌طور منظم یا هر زمآن‌که مهندس ناظر درخواست کند، ارائه نماید. پیمانکار باید برای کلیه کارگران و همچنین بازدید کنندگان از کارگاه، گوشی فراهم نماید. (به فصل سوم این مشخصات فنی عمومی رجوع شود).
پیمانکار باید در حفاریهای زیرزمینی یک سامانه روشنایی مورد تائید را مطابق با فصل سوم این مشخصات فنی عمومی یا آیین‌نامه‌های محلی (هر کدام که روشنایی بیش‌تری را ضروری میداند) تأمین نماید. در ضمن مفاد بند 12 -7 -3 نیز ملاک خواهد بود.
پیمانکار باید کلیه راه‌های دسترسی به حفاریهای زیرزمینی را بازبینی و دستورهای مهندس ناظر در این مورد را انجام دهد.
پیمانکار باید کلیه موارد ایمنی در مورد انبار کردن، جابجا نمودن و به‌کارگیری مواد منفجره را مطابق قوانین کشوری و فصل سوم این مشخصات فنی عمومی رعایت کرده و یک نسخه از قوانین کشوری در مورد حمل و نقل، انبار کردن و استفاده از موادمنفجره را در دفتر کار خود، در کارگاه داشته و یک نسخه از آن را در اختیار مهندس ناظر قرار دهد.
پیمانکار باید موقعیت مناسب انبار ناریه را با توجه به کلیه قوانین و مقررات ایمنی انتخاب نماید و طرح مناسب را برای این منظوربه کار گیرد.
پیمانکار باید کپ ی دستورالعمل‌ها و آگهیهای صادر شده از طرف خود را پس از کسب تائید مهندس ناظر جهت اطلاع کارگران و کارمندان در تابلوی اعلانات نصب نماید.
پیمانکار باید مواد منفجره را فقط در مورد ردیف کارها، زمان و محلی که مورد تائید مهندس ناظر باشد، به کار ببرد. چنین تأییدی سبب سلب مسؤولیت پیمانکار در رابطه با مجروح کردن، مرگ، نارضایتی افراد، صدمه زدن به کار، ساختمان‌های مربوط، جاده‌ها، اماکن، اشیاء، حیوانات و اموال نمی‌گردد. پیمانکار قانونا مسئول هرگونه حوادث احتمالی ناشی از عملیات آتشکاری است و کارفرما از پرداخت هرگونه غرامت و ادعایی که ناشی از عدم رعایت موارد ایمنی باشد، معذور است.
اگر مهندس ناظر احتمال وقوع حادثه ای را در اثر انفجار بدهد، می‌تواند از ادامه کار ممانعت کند و پیمانکار حق هیچگونه اعتراضی را به کارفرما نخواهد داشت. پیمانکار باید قبل از زمان هر انفجار آژیر اعلام خطر را کشیده و افرادی را در جاده‌ها و محدودههای خطر با پرچم، سوت یا بلند گو به کارگمارد، تا از توقف و رفت‌وآمد افراد، حیوانات و وسایل نقلیه در محدوده خطر جلوگیری کنند.
پیمانکار باید انبار مواد ناریه را با رعایت ضوابط ایمنی برای انبار کردن مواد ناریه آماده کرده و نسبت به نگهداری و حفاظت آن مطابق قواعد ایمنی اقدام نماید.
پیمانکار باید کلیه نکات ایمنی را در مورد انبار کردن و استفاده از مواد ناریه مطابق با مندرجات این فصل و فصل سوم این مشخصات فنی عمومی و قوانین کشوری، رعایت نموده و تابلوهای خطر و آگهی‌هایی را که شامل دستورالعملهای لازم زمان انفجار باشد، در محل نصب نماید. چنین آگهی‌هایی باید به تمام زب انهایی که معمولاً افراد کارگاه بدان تکلم می کنند، نوشته‌شده باشد و به ابعاد و رنگ‌هایی باشد که در فصل سوم این مشخصات فنی عمومی تعیین‌شده است.
در مواردی که از چاشنیهای الکتریکی استفاده می‌شود، جهت جلوگیری از انفجار ناقص باید کنترل و دقت لازم بهعمل آید.
طی مدت عملیات آتشکاری فقط اکیپ آتشکار و مسئول کنترل آتشکاری که از سوی مهندس ناظر بر عملیات آتشکاری نظارت می‌کند، مجاز هستند که در محل حضور داشته باشند و قبل از زمان انفجار کلیه افراد اکیپ آتشکار در محل امنی پناه گرفته و سپس انفجار توسط مسئول اکیپ آتشکار، با اطمینان از این‌که کلیه موارد ایمنی رعایت شده است، صورت می‌گیرد. بعد از انفجار بازدیدی توسط اکیپ آتشکار جهت اطمینان از این‌که انفجار به‌طور کامل انجام‌شده باشد، صورت می پذیرد. قبل از کنترل نهایی و اطمینان از کامل بودن انفجار، کنترل محدوده خطر ادامه مییابد. مسئول اکیپ آتشکار باید دارای مجوز رسمی از مراجع رسمی ذیصلاح باشد و افراد اکیپ باید با تجربه بوده و مورد تائید باشند.
در مواقع طوفانی و رعد و برق، عملیات آتشکاری به روش الکتریکی نباید صورت گیرد، مگر با تائید مهندس ناظر.
پیمانکار باید به طریقی که مورد تائید مهندس ناظر باشد، کلیه مدارک مربوط به آتشکاری را برای مقایسه با سوابق زلزله نگاری جمع‌آوری نماید. مدارک آتشکاری باید شامل زمان دقیق، محل، نوع مواد منفجره، مقدار آن، نحوه انفجار و نتیجه آتشکاری باشد.
