11-10- قالب برداری

11-10- 1- نکات کلی

در طراحی قالب بندی باید معیارهای برداشتن قالب برای قسمت‌های مختلف قالب بندی از جمله حداقل مقاومت بتن در هنگام برداشتن قالب‌ها یا شمع‌ها تعیین شود و مورد تائید مهندس ناظر باشد. برای مقایسه مقاومت بتن در هنگام برداشتن قالب با مقاومت موردنظر می‌توان از نتایج آزمایش‌هایی که بر روی نمونه‌های عمل آمده کارگاهی به دست میآید و یا هر روش دیگر که مورد تائید مهندس ناظر باشد، استفاده نمود.

حداقل زمان لازم پس از بتنریزی برای برداشتن قالب با توجه به شرایط محیطی و طرح اختلاط بتن و سایر عوامل تعیین می‌شود. ترتیب برداشتن شمعها و قالبها باید طوری باشد که موجب تغییر شکل خمشی یا تابیدگی اضافی و یا آوردن آسیب دیگری به بتن نشود.

درصورتی‌که قالببرداری قبل از پایان دوره مراقبت انجام پذیرد، باید برای تداوم عمل‌آوری و حفاظت حرارتی از بتن تدابیر لازم به عمل آید. قالب بندی و شمع زنی باید طوری طراحی و اجرا شود، که امکان برداشتن آسان و ایمن هر جزء بدون وارد آمدن ضربه یا تکان ناگهانی وجود داشته باشد، تا بتن بتواند سهم بار خود را به‌صورت تدریجی و یکنواخت دریافت نماید.

در مواردی که برای تعیین زمان باز کردن قالب‌ها از نتایج آزمایش‌های مقاومت نمونه‌های بتن استفاده می‌شود، نمونه‌های آزمایشی باید در شرایطی عمل آورده شود، که از بدترین شرایط عمل‌آوری بتن در سازه موردنظر بهتر نباشد.

پس از قالب برداری سطوح قائم، باید بلافاصله عملآوردن بتن به روش مقتضی برای محافظت آن در برابرگرما یا سرمای محیط شروع شود.

11-10- 2- زمان قالب برداری

الف- درصورتی‌که زمان قالببرداری در طرح تعیین و تصریح نشده باشد و یا برای آن روشی مشخص نشده باشد، زمانهای داده‌شده در جدول (11-3) برای برچیدن قالب‌ها و پایهها ملاک قرار می گیرند.

 اعتبار زمان‌های داده‌شده در این جدول تابعی از شرایط زیر خواهد بود:

- درصورتی‌که بتن با سیمان پرتلند معمولی یا ضد سولفات تهیه‌شده باشد ارقام مندرج درجدول فوق معتبر هستند.

- درصورتی که ضمن سخت شدن بتن دمای محیط به کم‌تر از صفر درجه سلسیوس تنزل کند، زمان‌های داده‌شده را باید به تناسب و حداقل به‌اندازه مدت یخ بندان افزایش داد.

- در صورت استفاده از سیمان با مقاومت زودرس می توان زمان‌های داده‌شده را کاهش داد.

- درصورت استفاده از مواد کندگیر کننده باید زمان‌های داده‌شده را افزایش داد.

- درصورتی‌که جلوگیری از ترک‌های پیش رس یا حذف آن‌ها (به خصوص در اعضا و قطعات با ضخامت‌های متفـاوت یـاروبار و با درجه حرارت‌های مختلف) یا تقلیل تغییر شکل‌های ناشی از وارفتگی موردنظر باشد، زمان‌های داده‌شده بایـدافزایش یابد.

 یازدهم

- درصورتی که عملآوردن تسریع شده یا قالب بندی خاصی نظیر قالب‌های لغزان موردنظر باشد، تقلیل زمان‌های داده‌شده با استفاده از نتایج آزمایش‌ها و محاسبات لازم برای اطمینان از کفایت زمان سپری شده امکان پذیر است.

ب- برچیدن قالبها و پایه‌ها در مدتی کم‌تر از زمانهای داده‌شده در جدول (11-3) فقط به شرط آزمایش قبلی میسر است.

درصورتی که آزمایش نمونههای نگهداری شده در کارگاه حاکی از رسیدن مقاومت بتن به حداقل هفتاد درصد مقاومت مشخصه موردنظر باشد، می‌توان قالب‌های سطح زیرین را برداشت. ولی برچیدن پایههای اطمینان فقط در صورتی مجاز است، که علاوه بر مراعات کلیه محدودیتها، بتن به مقاومت مشخصه موردنظر رسیده باشد.

جدول 11-3- حداقل زمان لازم برای قالب برداری

دمای مجاور سطح بتن (درجه سلسیوس) نوع قالب بندی

 0 8 16 24 و بیشتر

 30 18 12 9 قالبهای قائم - ساعت

 10 6 4 3 قالب زیرین (شبانه روز) دال ها

 25 15 10 7 پایههای اطمینان (شبانه روز)

 25 15 10 7 پایههای زیرین (شبانه روز) تیرها

 36 21 14 10 پایههای اطمینان (شبانه روز)

11-10- 3- برداشتن پایه‌های اطمینان

درصورتی‌که برای برداشتن پایه‌های اطمینان در مشخصات فنی خصوصی یا نقشه‌ها یا طرح قالب بندی مورد تائید مهندس ناظر روش مشخصی تعیین نشده باشد، ضوابط تعیین‌شده دربند 9-4-3-3 آیین نامه بتن ایران بخش اول (نشریه شماره 120) باید رعایت شود.

11-11- قالب بندی بدنه سدهای بتنی و سازه‌های بتنی حجیم دیگر

11-11- 1- نوع قالب

قالب بندی بتن حجیم از جمله بدنه سدهای بتنی به دو مقوله مشخص زیر تقسیم می‌شود:

11-11-1-1- قالب بندی برای بتن‌ریزی کوتاه

در این نوع بتن‌ریزی ارتفاع هر مرحله بتن‌ریزی (یک لیفت) بین 5/1 تا 3 متر می‌باشد. در این نوع بتنریزی معمولاً از قطعات قالب پیش ساخته چند بار مصرف طره ای با اسکلت فلزی و رویه فولادی یا تخته چندلا استفاده می‌شود، که داربست و در برخی موارد وسایل بالابر را نیز با خود همراه دارد.

این قالبها از خارج به کمک مهارهایی که در بتن مرحله قبل نصب‌شده‌اند، نگهداری ومستحکم می‌شود. پیچهای تنظیمی امکان هم راستا کردن صفحات قالب را فراهم مینماید.

11-11-1-2- قالب بندی برای بتن‌ریزی بلند

در این نوع بتنریزی قالب بندی با رویه تخته ای و برای یک بار مصرف ساخته می‌شود.

11-11- 2- فشار جانبی بتن

برای بتن حجیم می‌توان از هما ن فرمول‌های فشار جانبی بتن ریخته شده در قالب دیوارها استفاده کرد. برای تعیین فشار جانبی باید به ترتیب بتنریزی توجه کرد. اغلب بتن طوری به‌صورت لایه‌ای ریخته می‌شود که بر روی قالب انتها فشار مایع کاملی ایجاد می‌گردد. به علاوه استفاده از جامهای بزرگ بتن نیز ممکن است بارهای ضربه ای بزرگی در نزدیکی قالبها وارد آورد.

11-11- 3- ملاحظات طراحی

برای مهار قالب‌های شیب‌دار و مهار قالب دیوارها به سطح سنگ در پی باید دقت ویژه‌ای مبذول داشت. خم کردن و جوشکاری میل مهارهای فولادی با مقاومت کششی بالا ممنوع است. باید از مقاومت کافی در هنگام وارد شدن تنش به بتن، از طریق مهارهای کار گذاشته‌شده در بتن مراحل قبل جهت تحمل بارهای طراحی ناشی از بتن‌ریزی جدید و تنش‌های پیچکاری، اطمینان حاصل شود. تمام گوشه‌های بلوک‌های بتن بدنه سد باید پخ 50 × 50 میلیمتر داشته باشد.

در محل برخورد قالبهای سطوح خارجی بدنه سد که غیرقائم است با قالبهای عرضی بین بلوک ها، مثلثها یا ذوزنقه‌های کوچکی ایجاد می‌شود. قالب‌بندی باید برای پرکردن این مثلث‌ها یا ذوزنقه‌ها اجزای لازم را داشته باشد، به‌طوری‌که شکل موردنظر به‌طور دقیق حاصل شود. برای درزهای انقباضی باید کلیدهای برشی طبق نقشه‌ها فراهم شود.

پیمانکار می‌تواند به‌جای طرح ارائه‌شده در نقشه‌ها برای کلید برشی پیشنهاد دیگری بدون دریافت مبلغ اضافی ارائه نماید. این پیشنهاد درصورت تائید توسط مهندس ناظر قابل‌اجرا خواهد بود.

با توجه به اهمیت قالب بدنه سد، پیمانکار باید هنگا م ارائه پیشنهاد قیمت خود، سامانه قالب‌بندی موردنظر خود را ارائه نماید. قبل از سفارش قالب بندی، پیمانکار باید جزییات سامانه پیشنهادی، از قبیل نقشه‌های ساخت و نصب، محاسبات مربوط به مقاومت و تغییر شکل‌ها و مقادیر پیش‌بینی شده قالب بندی را جهت تائید به مهندس ناظر تسلیم نماید.

11-12- سازه‌های زیرزمینی (مغارها، تونل‌ها، شافت‌ها و گالری ها)

11-12- 1- نکات کلی

تفاوت سازه‌های زیرزمینی با تأسیسات سطحی، اجرای عملیات در فضای محدود و بسته است. این وضع مشکلاتی را ازنظر جابجایی، مهارکردن قالب بندی و عملیات بتن‌ریزی مربوطه به وجود می آورد. در طراحی و اجرای قالب بندی سازه‌های زیرزمینی و بتن‌ریزی آن‌ها باید به این محدودیت‌ها توجه شود. از جمله می‌توان از مهار سنگی یا میل مهارها برای نگهداشتن قالب استفاده کرد.

برای باز و بسته کردن و جابجایی قالب و استفاده مجدد از آن باید از تجهیزات و روش‌های ویژه‌ای استفاده شود. ممکن است از سطوح سنگ برای اتصال تجهیزات جابجایی و بالابر استفاده نمود. برای قالب بندی و بتن‌ریزی دیوارها و سقف تونل دو روش اصلی وجود دارد. این دوروش اصلی با نامهای »روش تیغه ای« و »روش شیب پیوسته پیش رونده« شناخته می‌شود.

 یازدهم

روش شیب پیشرونده یک روش پیوسته بتنریزی است که استفاده از آن معمولاً در تونل‌هایی که درون سنگ‌های مقاوم حفر شده و قطر آن‌ها بین 3 تا 5/7 متر بوده و طول آن‌ها حداقل 5/1 کیلومتر باشد، کاربرد دارد.

قالب قوسی در روش تیغه ای معمولاً در واحدهای منفرد به طول از 7 متر به بالا، از اسکلت و رویه فولادی ساخته می‌شود، که با استفاده از جکهای پیچی یا هیدرولیکی باز شده، به جلو حرکت داده‌شده و مجدداً برپا می‌شود.

قالب قوسی در روش شیب پیوسته پیش رونده معمولاً از 8 یا تعداد قطعه بیش‌تری تشکیل می‌شود، که طول هر یک از آن‌ها بین 3 تا 8 متر است. هر قطعه را می‌توان باز نموده و به شکل جمع شده از درون قطعات دیگر عبور داد و با استفاده از یک حامل قالب آن را مجدداً بر پا کرد.

در مواردی که استفاده از قالبهای چندین بار مصرف به هر علتی عملی نبوده و یا به علت کمی دفعات استفاده مقرون به‌صرفه نباشد، رویه قالب و حتی مجموعه قالب بندی می‌تواند چوبی باشد، مشروط به این‌که کیفیت موردنظر سطح بتن و سایر الزامات مشخصات فنی تأمین شود.

استفاده از قالب چوبی در هر مورد باید به تائید مهندس ناظر برسد. در قالب بندی قسمت‌های بالاتر از کف تونل و سایر سازه‌های زیرزمینی باید ردیف‌هایی از دریچه در هر طرف تعبیه شود. پایین ترین ردیف دریچهها حدود 8/1 متر بالاتر از درز ساختمانی بتن کف قرار می‌گیرد. ردیف‌های بالاتر هر کدام حدود 8/1 متر بالاتر از ردیف‌های پایینی واقع می‌شود. دریچه‌های ردیف‌های مجاور باید متناوب باشد(دریک امتداد قائم قرار نگیرند). اندازه دریچه‌ها و موقعیت آن‌ها باید طوری باشد، که امکان بازرسی و لرزانیدن بتن داخل قالب‌ها را فراهم آورد. برای هر یک از دریچهها باید سکویی که به راحتی قابل استفاده و ایمن باشد، فراهم شود. فاصله دریچه‌ها در هر ردیف حدود 5/2 متر می‌باشد. اندازه دریچه‌ها حدود 90×45 میلی متر بوده که طول آن در جهت محور تونل قرار می‌گیرد. جزییات قالب‌بندی در فضاهای بسته باید به تائید مهندس ناظر برسد.

11-12- 2- بارهای طراحی

11-12-2-1- بارهای قائم

بارهای اجرایی قائمی که در طراحی قالب بندی سازه‌های زیرزمینی در نظر گرفته می‌شود، با بارهای سازه‌های رو زمینی مشابه است، جز این‌که در نزدیکی تاج تونل‌ها بارهای قائم غیرمعمول و در قالب قوس کف تونل‌ها نیروهای فشاری رو به بالا وجود دارد.

فشار وارد بر تاج قوس تونل‌ها می‌تواند تا 150 کیلوپاسکال باشد. بزرگی و توزیع فشار باید با محاسبات تعیین شود.

در هیچ حالت، فشار عمود بر قالب به علاوه وزن مرده بتن نباید کم‌تر از 50 کیلوپاسکال منظور شود. برای بخش‌هایی از قالب کف تونل‌ها که بالای حداکثر بعد افقی قالب قرار دارند باید فشارهای قائم رو به بالا محاسبه و منظور شود.

11-12-2-2- بارهای جانبی

بارهای جانبی به‌طور معمول همانبارهایی است که در فصل ضوابط کلی طراحی قالب‌بندی تعیین‌شده است. زمانی که قالب متکی به مهارهای توکار مرحله بتن‌ریزی قبلی است، به مقاومت بتن که به علت عدم گیرش نهایی از مقاومت نهایی خیلی کم‌تر است، باید توجه داشت.

11-13- قالب سازه‌های هیدرولیکی (سرریز، آبگیر، تخلیه کننده‌ها)

قالب بندی سازه‌های هیدرولیکی بسته به شکل آن‌ها و کیفیت سطح بتن و سرعت جریان آب دارای مشخصات مختلفی می‌باشد، که در هر مورد نقشه‌ها و مشخصات فنی خصوصی، آن‌ها را تعیین می‌نماید. قالب بندی سطوح منحنی، خم ها، محل اتصال مجراها و سایر جاهایی که آب در آن‌ها جریان دارد، باید طوری ساخته شود، که شکل سازه عینا مطابق انحناهای مشخص‌شده در آید.

در بعضی موارد ممکن است برای مشخص شدن شکل سازه، مختصات نقاطی از آن تعیین شود. در این صورت با میان یابی1 فواصل، محل نقاط دیگر به‌وسیله پیمانکار مشخص می‌شود.

قالب باید طوری ساخته شود که بین نقاط موردنظر پیوسته باشد و اختلاف سازه ساخته‌شده و نقشه موردنظر با استفاده از شمشه منحنی از رواداریهای مجاز تجاوز ننماید. معمولاً کیفیت سطح بتن در این سازه‌ها از طبقه F3 یا F4 است و برای تأمین این سطح از کیفیت، دقت فراوان و استفاده از کارگران ماهر و نیروهای فنی پشتیبانی لازم است. مصالح مصرفی برای قالب بندی باید مورد تائید مهندس ناظر قرار گرفته باشد.

11-14- کارگذاری قطعات فلزی، آببندها، کام و زبانه‌ها به فصل هشتم مراجعه شود.

1- Interpolation