فصل یازدهم – قالب بندی

11-1- کلیات

این فصل از مشخصات فنی شامل الزاماتی است که باید توسط پیمانکار در مورد طراحی قالب‌ها و داربست‌ها شامل محاسبات لازم و نقشه‌های مربوطه، تهیه و تأمین مصالح و اجرای عملیات ساخت، حمل و آماده کردن، جابجایی موضعی، نصب، برداشتن، بازرسی و رواداری‌های مربوط رعایت شود. این فصل همچنین مشخصات سطح بتن که نیاز به قالب بندی ندارد را نیز تعیین می‌نماید.

11-1-1- استانداردها

همه استانداردهایی که در این مشخصات ذکر شده (اعم از این‌که جزی یات آن‌ها ارائه‌شده یا نشده باشد) لازم الرعایه هستند، مگر آن‌که در این مشخصات یا مشخصات فنی خصوصی غیر آن صریحا ذکر شده باشد.

11-1-2- ملاحظات کلی

در کلیه حالاتی که لازم است بتن محدود و محصور شده و یا شکل داده شود، به جز مواردی که رویه فولادی1 نصب می‌شود، باید از قالب استفاده شود. قالب بندی باید شکل موردنظر سازه را طبق اندازه‌های تعیین‌شده در نقشه‌ها و باکیفیت و محدودیت‌های تعیین‌شده در این مشخصات و یا سایر اسناد پیمان به وجود آورد.

مصالح مصرفی وارده به کارگاه به جز در مواردی که صریحا در دیگر اسناد پیمان مشخص‌شده باشد، باید نو باشد.

قالب‌ها باید طوری طراحی شود که ریختن و لرزاندن صحیح بتن ممکن باشد.

به خاطر جلوگیری از ظهور ترک در سطح بتن، قالب نباید جلوی انقباض بتن را بگیرد.

قالب‌ها و متعلقات آن باید قبل، در حین و پس از بتن‌ریزی و در زمان لرزاندن بتن صلب و محکم بوده و در وضعیت صحیح و مطابق نقشه‌ها قرار داشته باشد.

قالب بندی باید طوری طراحی، ساخته، حمل و نصب شود، که ایمنی افراد و تجهیزات و تأسیسات تأمین شود.

در تعیین موقعیت درزهای اجرایی بتن، محدودیت‌های قالب بندی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

بررسی و تائید نقشه‌های قالب بندی توسط مهندس ناظر، از مسؤولیت پیمانکار در اجرای صحیح و مطابق مشخصات کار به‌هیچ‌وجه نمی‌کاهد.

قالب بندی باید بتن را در برابر صدمات مکانیکی حفظ کند.

قالب بندی باید در برابر سرما و گرمای محیط عایق مناسبی باشد.

قالب باید از کم شدن رطوبت بتن جلوگیری نماید.

در استفاده از قالب‌های ساخته‌شده موجود اندازه صفحات باید به تائید مهندس ناظر رسیده باشد.

1- Steel lining

در قالب بندی علاوه بر ایمنی کارکنان قالب‌بندی، باید ایمنی کارکنان دیگری که برای اجرای کار خود از سکوها و سایر اجزای قالب بندی استفاده می‌کنند، نیز مورد توجه قرار گیرد. کلیه پل‌های مورداستفاده برای کارکنان، دست اندازها و نردبان‌ها و غیره با توجه به ایمنی کلیه کارکنان باید طراحی، ساخته و نصب شود.

قالب بندی نباید به میلگردهای بتن بسته شده و یا به‌وسیله آن‌ها نگهداشته شود.

سطح تماس قالب با بتن باید کاملاً تمیز بوده و عاری از مواد چسبنده به آن از قبیل میخ‌های بیرون زده از سطح قالب، خرده چوب، گرد و غبار و آب ایستاده باشد.

درزها باید کاملاً آب بند باشد تا از خروج شیره بتن و ایجاد ناهمواری در سطح بتن جلوگیری نماید.

به کلیه گوشههای 90 درجه و تند تراز آن باید پخ 20 ×20 میلیمتر داده شود، به جز بلوکهای بتن سد بتنی که پخ آن‌ها باید 50 × 50 میلی متر باشد.

روی سطوح شیبداری که شیب آن‌ها بیش از 2 قائم به 3 افقی باشد، باید قالب بندی شود. این قالب‌ها باید به نحوی مهار شود، که بتن بتواند به‌خوبی لرزانده شود. همچنین باید تمهیداتی به کار برد که هوا نیز در قالب حبس نشود.

11-2- تعاریف

داربست: سازه ای موقت است که برای نگهداری قالب بندی، سکوهای کار و تحمل بارهای حین اجرا بر پا می‌شود و شامل شمع ها، بادبندها، زیرسری‌ها و اتصالات آن‌ها به یکدیگر می‌باشد.

رویه قالب: قسمتی از قالب است که در تماس مستقیم با بتن می‌باشد.

شمع: عضوی از اعضای نگه دارنده قائم یا مایل است که به‌عنوان جزیی از داربست یا قالب بندی برای تحمل وزن قالب بندی، بتن و بارهای حین اجرا به کار می رود.

شمع اطمینان: شمعی است که به‌منظور جلوگیری از تغییر شکل نامناسب قسمتی از سازه که تازه قالببرداری شده است پس از برداشتن قالب سطح زیرین آن قسمت باقی گذاشته می‌شود.

قالب: سازه موقتی است که از آن برای شکل دادن و نگه داشتن بتن در مدت بتن‌ریزی و دوره ای که بتن در حال کسب مقاومت به میزانی که بار خود را بدون تغییر شکل نامطلوب تحمل نماید، استفاده می‌شود.

قالب بندی: مجموعه ای است که برای نگهداری بتن در شکل موردنظر به کار میرود و شامل رویه و بدنه قالب، پشت بندها، کلاف ها، چپ و راست ها، پایه‌های قائم و کمرکش‌های افقی است.

قالب قوسی: قالبی که جهت ایجاد یک سطح قوسی به کار رود »قالب قوسی« نامیده می‌شود. رویه این قالب ممکن است یک پارچه و به شکل قوسی، معمولاً با پوشش ورق فلزی بوده و یا با پیوستن قطعات مستوی کوچکی در کنار یکدیگر (درمورد دایره، وترهایی از آن) ساخته شود. نوع جنس رویه درصورتی‌که در نقشه‌ها یا مشخصات فنی خصوصی تعیین نشده باشد، باید قبلاً به‌وسیله پیمانکار پیشنهاد شده و به تائید مهندس ناظر برسد.

نامنظمی‌های تدریجی: نامنظمیهای سطح بتن که از نوع نامنظمیهای ناگهانی نباشد، نامنظمی‌های تدریجی خوانده می‌شود.

مقدار این نوع نامنظمی‌ها با شمشه اندازه‌گیری می‌شود. طول شمشه برای سطوح با قالب 5/1 متر و برای سطوح بدون قالب

2 متر می‌باشد. شمشه برای سطوح مستوی، مستقیم و برای سطوح منحنی با الگوی منحنی ساخته خواهد شد.

نامنظمی‌های ناگهانی: نامنظمیهای سطح بتن است که ناشی از اشتباه در قالب بندی، حرکت و جابجایی قالب ها، در رفتن قالب به خاطر شل بودن یا کم بودن پیچ و مهرهها و یا سایر نقایص قالب و پشت بندهای آن به وجود میآید. مقادیر نامنظمیهای ناگهانی مستقیماً اندازه‌گیری می‌شود.

11-3- طبقه بندی به لحاظ کیفیت سطح بتن

11-3-1- سطوح قالب‌بندی شده

قالب‌ها به لحاظ کیفیت سطح بتن به طبقات F3, F2, F1 و F4 طبقه بندی می‌شود. به جز برای بتن با نماهای خاص، که در نقشه‌ها و مشخصات فنی خصوصی قید شده باشد، برای تأمین ویژگی‌های تعیین‌شده برای سطح بتن در هر طبقه فقط کارهای پرداختی تعیین‌شده برای آن طبقه مجاز است. در صورت وجود معایب جزیی در گستره محدودی از سطح بتن با موافقت مهندس ناظر و طبق مشخصات مورد تائید و به هزینه پیمانکار آن گستره تعمیر می‌شود. تشخیص جزیی بودن معایب با مهندس ناظر می‌باشد. نوع سطح نمای بتن برای کارهای مختلف باید مطابق با این مشخصات و نقشه‌های اجرایی باشد.

11-3-1- 1- طبقه F1

این طبقه از کیفیت سطح بتن برای سطوحی است که در معرض دید قرار ندارد، مانند سطوحی که پشت آن‌ها خاک‌ریزی یا بتن‌ریزی می‌شود یا سطوح درزهای انبساط و انقباض یا سطوحی که روی آن‌ها پوشیده می‌شود. رویه قالب برای این طبقه از کیفیت سطح بتن می‌تواند از چوب، ورق فولاد یا هر مصالح مناسب دیگری باشد. از درزهای بین تخته‌های کنار هم قرار داده‌شده نباید شیره بتن در هنگام لرزانیدن آن خارج شود.

درصورتی‌که قرار است روی سطح بتن اندود و یا کاشی شود، بلافاصله پس از برداشتن قالب، سطح بتن باید زخمی و زبر شود. برای تأمین اتصال بین سطح بتن و اندود یا کاشی کاری برآمدگی‌های سطح بتن باید کم‌تر از نصف ضخامت اندود یا زیرسازی کاشی کاری باشد.

در صورتیکه سطح بتن کرمو بوده یا صدمه دیده باشد، مطابق نظر مهندس ناظر تعمیر خواهد شد. اصلاح نامنظمیها فقط برای حالت‌های تورفتگی و یا فقط آنهایی که خواص سازه ای کارها را خدشه دار می سازد و یا خواص مثبت سازه‌ها را کاهش می دهد، لازم می‌باشد. نامنظمیهای سطوح نباید بیش از 10 میلی متر برای نامنظمی‌های ناگهانی و بیش از 15 میلی متر برای نامنظمی‌های تدریجی باشد.

11-3-1- 2- طبقه F2

کیفیت سطح بتن طبقه F2 معمولاً برای سطوحی است که در معرض دید واقع می‌شود. مصالح رویه قالب برای این طبقه از کیفیت سطح بتن، تخته کام و زبانه شده یا تخته چندلایی یا صفحه فلزی است. صفحات کنار هم طوری قرار داده می‌شود، که نمای به دست آمده دارای یک الگوی یک دست مورد تائید مهندس ناظر بوده و عاری از معایبی که سطح ظاهری نما را خدشه دار می سازد، باشد. این کیفیت سطح نما نباید نیاز به پرکردن تورفتگی‌ها داشته باشد.

نامنظمی‌های سطوح نباید بیش از 5 میلی متر برای نامنظمی‌های ناگهانی و بیش از 8 میلی متر برای نامنظمی‌های تدریجی باشد.

11-3-1- 3- طبقه F3

این طبقه از کیفیت سطح بتن معمولاً برای سطوحی است که یا نمای آن‌ها اهمیت خاص داشته و یا صافی سطح آن‌ها ازنظر هیدرولیکی اهمیت دارد. برای دستیابی به این سطح از کیفیت، رویه قالب باید از تخته چندلا به ابعاد بزرگ یا ورق‌های فلزی بزرگ باشد. ورق‌های تخته چندلا یا فلزی باید مطابق الگویی مورد تائید مهندس ناظر کنار هم قرار داده شود. در صورت امکان درزها باید فقط افقی و قائم باشد. درز و اختلاف سطح دو صفحه کنار هم نباید از 5 میلی متر بیش‌تر باشد.

نامنظمی‌های سطوح در جهت جریان آب نباید از 3 میلی متر برای »نامنظمی‌های ناگهانی« و از 6 میلی متر برای »نامنظمی‌های تدریجی« بیش‌تر باشد.

نامنظمی‌های ناگهانی عمود بر جهت جریان آب باید با شیب ملایم 1 عمود بر امتداد جریان به 20 در امتداد جریان ترمیم شود.

نامنظمی‌های ناگهانی در جهت جریان آب باید با شیب ملایم 1 قائم به 10 افقی ترمیم شود. سطوح مجاور شیارهای دریچه‌ها نباید اختلاف شیب بیش از 3 میلی متر در 5/1 متر را دارا باشد و شیارها نباید نسبت به خطوط تئوریک طراحی تفاوت داشته باشد.

11-3-1- 4- طبقه F4

این طبقه از کیفیت سطح بتن برای سطوحی است که در تماس با جریان آزاد آب بوده و صافی سطح بتن بیش‌ترین اهمیت را ازنظر هیدرولیکی داراست و سطح بتن باید در مقابل قدرت مخرب جریان آب مقاومت نماید. این طبقه از کیفیت سطح بتن باید الزامات طبقه F3 را برآورده نماید. علاوه برآن نامنظمی‌های ناگهانی سطوح درامتداد عمود بر جهت جریان آب باید تا رسیدن به شیب 1عمود بر امتداد جریان به 50 در امتداد جریان ساییده شود.

نامنظمی‌ها ی بزرگ تر از 3 میلیمتر در جهت جریان آب نیز باید تا رسیدن به شیبهای تعیین‌شده برای طبقه F3 ساییده شود.

11-3-1- 5- سطوح قالب‌بندی نشده

پرداخت کاری سطوح قالب بندی نشده بتن باید توسط کارگران ماهر انجام شود. پیمانکار باید برنامه پرداخت کاری سطوح قالب بندی نشده بتن را به مهندس ناظر قبل از اجرا اطلاع دهد، به‌طوری‌که مهندس ناظر بتواند به‌موقع بر عملیات نظارت نماید. پرداخت کاری سطوح بتن باید با حضور مهندس ناظر انجام شود، مگر این‌که در موارد خاصی مهندس ناظر خود این حضور را لازم نداند.

برای تخلیه آب ها، سطوح داخلی و سطوحی که در معرض بارندگی قرار می‌گیرد، باید طبق نقشه‌ها یا دستور مهندس ناظر شیب داده شود. سطوح باریک مثل سطح روی دیوارها و جدول‌ها باید شیب حدود سه درصد داشته باشد. سطوح پهن تر مثل معابر، سکوها و باراندازها باید شیبی حدود دو درصد داشته باشد.

سطوح قالب بندی نشده به لحاظ کیفیت سطح بتن به طبقات U2 ،U1 و U3 تقسیم می‌شود. به جز حالاتی که نقشه‌ها مشخصا کیفیت دیگری را تعیین کرده باشد، کیفیت سطوح بتن قالب بندی نشده باید مطابق مشخصات تعیین‌شده برای هر طبقه باشد.

11-3-1- 6- طبقه U1 (شمشه ای)

این کیفیت سطح بتن برای سطوحی است که توسط بتن یا مصالح دیگر روی آن پوشیده می‌شود. همچنین کیفیت مرحله اول کار برای سطوح باکیفیت U2 و U3 طبقه U1 می‌باشد. برای رسیدن به این کیفیت از سطح بتن قالب‌بندی نشده، سطح بتن باید تسطیح شده و به نحوی شمشه کشی شود تا یک سطح یکنواخت ساده یا دن دانهای به وجود آید. این سطح (به جز مواردی که بعداً با بتن باکیفیت U2 یا U3 پوشیده می‌شود) به‌هیچ‌وجه نباید بعد از گیرش اولیه و در طول مدت گیرش نهایی آسیب ببیند. خمیر سیمان اضافی بلافاصله بعد از متراکم شدن و قبل از پرداختکاری1 باید از روی سطح بتن برداشته شود. در مواردی که قرار است بتن اتصالی روی این طبقه از سطح بتن ریخته شود، باید هنگامی‌که هنوز بتن نگرفته است، شیره بتن و دانه‌های مصالح سنگی که خوب به بتن نچسبیده است از روی سطح بتن با وسیله مناسب برداشته شود.