9- 6-4- رطوبت و زهکشی

مصالح باید تا حد امکان در محل منابع قرضه و قبل از گودبرداری آماده و مرطوب شود. در صورت نیاز باید رطوبت از طریق آبیاری در گودهای منابع قرضه، مطابق با مشخصات فنی خصوصی و نظر مهندس ناظر، به مصالح خاک‌ریزی افزوده گردد، یا با انتخاب پیمانکار و تائید مهندس ناظر ممکن است رطوبت با روش‌های دیگر اضافه شود.

زمانی که رطوبت قبل از گودبرداری در گودهای منابع قرضه به مصالح خاکریز افزوده می‌شود، باید دقت شود تا برای به دست آوردن درصد رطوبت موردنیاز به هنگام تراکم، مصالح به‌طور یکنواخت مرطوب شود؛ ضمن آن‌که از جریان آب‌ها ی زائد اضافی و تجمع آب در گودال‌ها جلوگیری شود. پیمانکار باید به دقت عمق و مقدار نفوذ آب را کنترل نماید تا از آبیاری بیش از اندازه جلوگیری شود.

اگر هنگام گودبرداری و یا قبل از آن بر اساس نظر مهندس ناظر رطوبت مصالح خاک‌ریزی در قسمتی از گودهای برداشت از منابع قرضه زیاد باشد، باید به‌منظور حفظ مصالح خشک تر اقداماتی برای کاهش رطوبت از قبیل گودبرداری و ریختن مصالح حاوی رطوبت اضافی در انباشت‌های موقت، گودبرداری مسیرهای زهکشی، دادن زمان کافی برای عمل‌آوری و خشک شدن یا روش‌های دیگری که مورد تائید مهندس ناظر باشد، انجام شود.

مصالح خاکریز ماسه ای، شنی و قلوهسنگی نیاز به آبیاری قبلی ندارند اما ممکن است به آماده‌سازی قبلی به‌منظور زهکشی و پایین انداختن سطح آب به رقومی پایین تر از رقوم گودبرداری از منابع قرضه نیاز باشد.

زهکشی مصالح ممکن است به هر یک از روش‌های تائید شده مانند پایین آوردن سطح آب در منبع قرضه قبل از گودبرداری انجام شود. اگر مصالح خاکریز ماسهای، شنی یا قلوهسنگی درصد رطوبتی بالاتر از مقدار موردنیاز برای ریختن و تراکم مناسب در خاکریز سد داشته باشد، باید به‌جای خاکریز در انباشتهای موقت ریخته شود و اجازه داده شود که تا رسیدن به درصد رطوبتی که برای ریختن در خاکریز سد مجاز است، زهکشی یا خشک شود.

در هر صورت، اگر چه ممکن است محیط در شرایطی بسیار مرطوب قرار داشته باشد، که می‌تواند ناشی از سطح آب زیرزمینی، بارندگی، مشکلات زهکشی و ... باشد، اما پیمانکار باید تا تکمیل کار، بر اساس این مشخصات مصالح مناسب و کافی برداشت و انباشت کند. برای به حداقل رساندن عملیات با مصالح بیش از حد مرطوب، پیمانکار مجاز خواهد بود که بخش‌هایی از منابع قرضه را که حاوی مصالح مناسب خشکتر است، مورداستفاده قرار دهد.

پیمانکار حق درخواست هیچ گونه مبلغ اضافه برای مواردی از قبیل زمان اضافه برای عمل‌آوری و خشک کردن، زمان اضافه برای انباشت کردن و برداشت مجدد از مصالح گودبرداری شده که در انباشت‌های موقت نگهداری شده‌اند، تاخیرها یا هزینه‌های اضافه در نتیجه انباشت کردن، مشکلات رفت‌وآمد به منابع قرضه، راه‌های حمل و نقل به خاکریز، کاهش راندمان تجهیزاتی که پیمانکار برای استفاده انتخاب می‌کند، هرگونه عملیات یا مشکلات ناشی از خیسی بیش از حد مصالح وامثال آن را ندارد. هیچ گونه پرداخت اضافه به سبب تغییر در نسبت بین مصالح خشک و خیس موردنیاز گودبرداری شده برای به دست آوردن مصالح مناسب صورت نخواهد گرفت.

9- 6-5- برداشت و حمل

مهندس ناظر عمق برش در کلیه قسمت‌های برداشت از منابع قرضه را تعیین خواهد نمود و برش‌ها باید طبق عمق تعیین‌شده انجام شود. اگر مصالح بدون لایهبندی با درصد رطوبت یکنواخت تشخیص داده شود، برش‌های کم عمق در منبع قرضه مجاز خواهد بود.

پیمانکار باید مصالح را به محلی که توسط مهندس ناظر برای خاک‌ریزی بدنه سد تعیین‌شده است، منتقل نماید.

در قبال تعیین بخش‌های مختلف در منابع قرضه برای به دست آوردن مصالح، عمق برش یا محل انباشت مصالح توسط مهندس ناظر، پیمانکار حق درخواست هیچ گونه اضافه بها را ندارد.

پیمانکار باید تسهیلات مربوط به ابزارهای جداسازی قلوه سنگ ها، تخته سنگ ها، و قطعات سنگ از دیگر مصالح را فراهم آورد.

مصالح فوق باید قبل از ریختن در خاکریز بدنه سد جدا شود.

درصورتی‌که هر یک از منابع قرضه در معرض تهدید طغیان رودخانه و یا دیگر منابع آبی باشد و مصالح آن قرضه برای پیشرفت سریع کار موردنظر باشد، پیمانکار موظف است با تائید مهندس ناظر نسبت به خاک‌برداری و انباشت کردن این مصالح قبل از استغراق محل قرضه اقدام نماید. اگر مصالح درشت دانه مستغرق شده باشد، برداشت باید توسط بیل مکانیکی زنجیری یا دستگاه‌هایمشابه مورد تائید مهندس ناظر انجام گیرد.

گودبرداری و حمل مصالح از محل قرضه می‌تواند با هر روش و توسط هر نوع ماشین‌آلات حفاری و حمل مناسب جهت انجام کار، که به تائید مهندس ناظر رسیده باشد، صورت گیرد.

9- 6-6- معدن سنگ

مصالح سنگی موردنیاز باید از محل معادن سنگ، مطابق با نقشه‌ها، تأمین شود. کلیه عملیات در معدن سنگ باید با تائید مهندس ناظر انجام شود. مهندس ناظر محل‌های گودبرداری در محدوده معدن سنگ را تعیین خواهد کرد. بخش‌هایی از معدن سنگ که گودبرداری می‌شود، باید از کلیه مواد روبار و سنگ‌های سست و نرم و خرد شده مطابق دستور مهندس ناظر پاک‌سازی شود.

پیمانکار باید با گود برداری در معدن سنگ و گزینش و عملآوری، به مقدار کافی قطعات سنگ تولید نماید. قطعات سنگ باید مطابق با مشخصات فنی خصوصی و یا دستورالعمل‌های مهندس ناظر تولید گردد. نوع تجهیزات مورداستفاده و عملیات پیمانکار در معدن سنگ باید به‌صورتی باشد که دانه بندی موردنیاز برای سنگ را در معدن سنگ ایجاد نماید.

کلیه قطعات سنگ مناسب باید به نقاط استفاده نهایی حمل شده و کلیه مصالح گودبرداری شده نامناسب یا مازاد بر نیاز برای اهداف ساختمانی، باید مطابق دستور در محل‌های گودبرداری در معدن سنگ ریخته شود.

در صورت نیاز جهت جلوگیری از آلوده شدن مصالح سنگریزه ای با مصالح رسی، قبل از هرگونه خاک‌ریزی، این مصالح باید شسته شود.

9- 6-7- مواد اضافی حاصل از گودبرداری

حمل و دفع کلیه مصالح گودبرداری شده زائد باید با تائید مهندس ناظر انجام شود. پیمانکار باید مصالح زائد را به محل‌های تعیین‌شده در نقشه‌ها یا مشخصات فنی خصوصی و مورد تائید مهندس ناظر حمل کند. توده‌های مواد زائد باید در محلی قرار گیرد که اثر زیان آوری بر روی جریان طبیعی رودخانه، مسیرهای زهکشی، عملکرد مخزن یا تداخلی با جریان آب به طرف سرریز و سازه‌های آبگیری و نیز ظاهر پروژه تکمیل‌شده یا راه‌های دسترسی به سازه‌های تکمیل‌شده، نداشته باشد. در هیچ موردی اجازه داده نخواهد شد که برای انباشت مصالح، از سطح شیب‌های طبیعی استفاده شود.

باید در حمل و دفع مواد بیش از اندازه مرطوب دقت کافی به عمل آید که از داخل شدن آب گلآلود به رودخانه جلوگیری شود.

چنین مصالحی باید در پشت خاکریزهای متشکل از مواد زائد خشک تر ریخته شده یا به روش‌های دیگر مورد تائید مهندس ناظر دفع گردد. در جایی که مهندس ناظر دستور دهد توده‌های مواد زائد باید به شکل مناسبی هموار و مسطح شود.

در پایان کار، کلیه سطوح گودبرداری شده در منابع قرضه، به غیر از محدوده مخزن، نباید شیبی تندتر از دو افقی به یک عمودیH/1V 2 داشته باشد. شیب‌ها و سطوح منابع قرضه باید تمیز گشته و به‌صورت مرتب درآید و عملیات مسطح کردن باید با بولدوزر و توسط راننده ماهر اجرا شود و به ایجاد زهکش و جلوگیری از فرسایش و ایجاد نمای مناسب، توجه کافی شود.

9-7- مشخصات خاک‌ریزی

9- 7-1- نکته‌های کلی

خاکریز لایه رویی تنها پس از تائید نحوه اجرای پی یا لایه قبلی خاک‌ریزی، توسط مهندس ناظر، انجام می‌شود. مصالح خاکریز باید مطابق نقشه‌ها یا طبق دستورالعمل مهندس ناظر خاک‌ریزی شده و مشخصات مصالح آن مطابق مشخصات فنی و دستورالعمل‌های مهندس ناظر باشد.

مصالح خاکریز باید طوری ریخته و گسترده شود، که عاری از عدسی ها، گودافتادگی و برآمدگی‌ها بوده و با لایههای متشکل از مصالح مشابه اطراف آن ازنظر جنس و دانه‌بندی تفاوت چندانی نداشته باشد.

مصالح باید به مقدار کافی در خاکریز ریخته شود. برای این کار محل ریختن محموله‌های منفرد در خاکریز را می‌توان به‌صورتی در نظر گرفت که مصالح ریزدانهتر در نزدیکی قسمت ناتراوا و مصالح درشت دانه تر در نزدیکی شیب‌های خارجی خاکریز، قرار گیرد.

در جلوگیری از جدا شدن دانه‌های ریز و درشت خاک ناچسبیده باید دقت کافی شود. در صورت جدا شدن دانه‌ها یا ناهمگون بودن درصد رطوبت و ویژگیهای مصالح، باید مصالح با استفاده از خیش یا گریدر، همگون شده و برای شکستن کلوخهها از کلوخ شکن صفحهای استفاده گردد.

خاکریز هسته ناتراوا نباید در زیر آب ریخته شود. ریختن مصالح بر روی خاکریز یا پی یخ زده مجاز نمی‌باشد. باید دقت ویژه‌ای جهت جلوگیری از در هم آمیختگی مصالح هسته با مصالح دارای نفوذ پذیری بالاتر از آنچه در مشخصات فنی خصوصی برای هسته آمده است، و نیز برای جلوگیری از آلوده شدن فیلترها، اعمال شود.

ماشین‌های حمل مصالح باید تنها از محل‌های علامتگذاری شده در هسته تردد کنند و طوری هدایت شوند که تراکم ناحیههای پوسته هر چه یکنواخت تر باشد.

پیمانکار باید جزییات موقعیت و رقوم هر یک از این جاده‌های موقت را به مهندس ناظر ارائه کند. تائید مهندس ناظر جهت ادامه ساختمان هسته در هر محل تقاطع با جاده موقت الزامی است. مصالح آلوده هسته و فیلتر باید، به هزینه پیمانکار جایگزین گردد.

پیمانکار باید خاکریزها را تا تکمیل و پذیرش نهایی آن‌ها، در شرایط رضایت بخشی نگهداری و محافظت کند. کلیه قسمت‌های خاکریز باید هم‌زمان اجرا و بالا آورده شود و حداکثر اختلاف ارتفاع دو قسمت مجاور یک متر باشد، مگر اینکه دستورالعمل دیگری ارائه‌شده باشد. لایه‌های خاکریز باید به‌طور افقی و موازی با محور سد اجرا گردد.

لبه بیرونی پلهها در شیب‌های پله ای در خاکریز هسته ناتراوا، بلافاصله قبل از گذاشتن لایههای مجاور خاکریز هسته باید به‌اندازه 3/0 متر بریده و به عقب برده شود. پس از ریختن و گستردن مصالح در مجاورت شیب پله ای تمام عرض هر پله باید همراه با لایه ای که جدیداً ریخته شده متراکم گردد.

خاک‌ریزی اطراف سازه‌ها و تکیه گاهها باید تقریبا هم سطح با پیشرفت خاکریز سد قرار گیرد و سازه‌ها باید در مقابل تغییر مکانها و دیگر خسارات محافظت گردند.

خاکریزها باید با تاج سد موازی باشند. بنابراین به جز در مواردی که دستورالعمل خاصی داده می‌شود، خاک‌ریزی مصالح در یک لایه پیوسته باید از یک جناح شروع و به جناح دیگر ختم شود.

توزیع مصالح در خاکریزها باید همان گونه که در نقشه‌ها آمده است، انجام شود. نفوذپذیری مصالح پوسته باید از داخل بدنه بهخارج آن افزایش یابد، مگر در شرایط خاص و طبق نظر و تائید مهندس ناظر.

مناطق فیلتر ریزدانه و درشت دانه که مجاور هسته سد می‌باشند، باید در مقایسه با سایر مناطق خاکریز یک لایه جلوتر و بالاتر باشند. در بقیه موارد این اختلاف با تائید مهندس ناظر می‌تواند بیش‌تر باشد.

پیمانکار باید برنامه‌ای را به‌منظور استخراج و آماده نمودن این مصالح تنظیم نماید تا با شرایط مذکور در مشخصات فوق، مطابقت داشته باشد.

9- 7-2- مصالح اضافه و غیر مجاز استفاده شده در خاکریز یا سنگریز

پیمانکار نباید از مصالحی استفاده کند که منابع قرضه آن تائید نشده است و یا مطابق با مشخصات نیست. هر گاه پیمانکار از چنین مصالحی استفاده کند، باید آن را به هزینه خود برداشته و با مصالح مناسب و مورد تائید جایگزین نماید.

9- 7-3- نگهداری خاکریزها و سنگریزها

خاکریزهای موقت، خاکریزهای مجدد و یا حتی خاکریزهای پوششی متداول باید ضخامت لازم جهت حفظ رطوبت و تراکم خاک زیرین را داشته باشند و به‌طور مداوم آب پاشی یا خشک شوند تا از بروز ترک‌های محتمل در خاکریز جلوگیری به عمل آید. این عمل به عهده پیمانکار است و در آحاد بهای خاک‌ریزی ملحوظ شده است.

اگر هنگام عملیات ساختمانی و یا پس از اتمام آن در قسمتی از خاکریز، یا خاک‌برداری لغزش ایجاد شود، پیمانکار باید مصالح لغزشی را برداشته و شیب را مجدداً پایدار و بازسازی نماید و کارهای لازم جهت تحکیم خاکریز را، بدون هیچ گونه درخواست هزینه اضافی و مطابق با دستور مهندس ناظر انجام دهد.

9- 7-4- راه‌های دسترسی

پیمانکار باید مسیر و نحوه ساخت راه‌های دسترسی را به تائید مهندس ناظر برساند.

این جاده‌ها و جاده‌های موجود که از بدو قرارداد در اختیار پیمانکار گذاشته می‌شود، باید در دوره عملیات ساختمانی به‌خوبی نگهداری شود. پیمانکار تا خاتمه عملیات ساختمانی ضامن نگهداری و ترمیم مستمر این جاده‌ها می‌باشد.

مهندس ناظر می‌تواند در قسمت‌هایی که مسیر این جاده‌ها با حریم سایر عمل یات دائمی برخورد می‌نماید، درخواست تخریب آن را بنماید.

درصورتی‌که جاده‌های دسترسی روی بدنه سد از سطح مقاطع نقشه تیپ تجاوز نماید، باید قسمت‌های اضافه برداشته شود و قسمت‌هایی از جاده که داخل سطح پروفیل هستند طبق دستورالعمل مهندس ناظر پر و خاک‌ریزی شود. در مورد مشخصات جاده‌های دسترسی به فصل چهارم از این مشخصات فنی عمومی رجوع شود.

9- 7-5- ابعاد خاکریز و سنگریز

قسمت‌های مختلف خاکریز یا سنگریز باید طبق ابعاد مذکور در نقشه‌ها اجرا گردد، مگر تغییراتی که مهندس ناظر اعمال می‌کند.

رواداری مجاز قسمت‌های مختلف بدنه سد (در جهت افقی) در جدول (9-1) تعیین گردیده است.

جدول 9- 1- رواداری مجاز قسمت‌های مختلف بدنه سد

به طرف بیرون خاکریز (متر) به طرف داخل خاکریز (متر)

 0/5 0/25 حدود سطح بیرونی شیب بالادست

 0/5 0/25 حدود سطح بیرونی شیب پایین دست

 1 0 حدود شیب بالادست هسته رسی

 1 0 حدود ش یب پایین دست هسته رسی

کنترل تغییرات فوق در خاکریزها بعد از برداشت مصالح روی سطح شیب که خوب متراکم نشده‌اند، انجام می‌گیرد. هنگام برداشتن این نوع مصالح باید کاملاً مواظب بود که فیلتر آلوده نگردد.

ضخامت هسته، فیلتر ریزدانه، لایه انتقالی و سنگ چین در هیچ جهتی نباید کم‌تر از ضخامت داده‌شده در نقشه‌ها باشد.

تغییرات مجاز در مورد رقوم تاج سد و شیب‌های عرضی تاج از نقشه‌های ابلاغی، حداکثر 05/0 ± متر می‌باشد.

عرض تاج سد باید حداقل برابر اندازه مندرج در نقشه‌ها باشد. تغییرات مجاز سطح بیرونی خاکریز در جهت طولی (در جهت محور) حداکثر 2/0 متر در هر 5 متر طول می‌باشد. پیمانکار باید اطمینان کافی از پایداری شیب خاکریزها داشته باشد. در هر منطقه، عملیات مختلف خاک‌ریزی مصالح باید به‌طور مستمر و به‌طور هم زمان انجام گیرد، مشروط بر این‌که این عملیات باعث کاهش کیفیت کار نگردد. در غیر این صورت مهندس ناظر حق دارد عملیات هر منطقه را که دارای کیفیت خوبی نباشد، متوقف نماید.

 ماشین‌آلات، مسیر و نحوه حمل مصالح باید قبلاً توسط مهندس ناظر تائید گردد. روش جابجایی و کاربرد مصالح در هر ارتفاعی نباید موجب جدایی دانه‌های ریز از درشت گردد. مخصوصا این امر نباید در مورد فیلترها اتفاق بیفتد. در صورتی عملیات خاک‌ریزی انجام می‌گردد که سطح پی سد یا سطح لایه قبلی به تائید مهندس ناظر رسیده باشد.

سطح خاکریز باید در طول دوره عملیات ساختمانی به نحوی نگهداری گردد تا وسایل کار بتوانند به راحتی در تمام جهات گردش نمایند.

عبور و مرور افراد و وسایل باید کنترل شده و منظم باشد تا خاک‌ریزی هماهنگ و یکنواخت ادامه یابد. قبل از این‌که عملیات تراکم شروع شود، باید کلیه فرو رفتگیهایی که توسط ماشین‌آلات ایجاد شده است، پر گردد. اگر هنگام عملیات خاک‌ریزی سد لازم باشد که خاکریزهای موقتی ایجاد گردد، باید شیب این خاکریزها با تائید مهندس ناظر انتخاب گردد و در هر صورت برای مصالح رسی باید شیب کمتر از 3:1 (قائم به افقی) و برای مصالح مخلوط رودخانهای کم‌تر از 2:1 (قائم به افقی) باشد.