8-8- درزها

در غالب سازه‌های بتنی وجود درز الزامی است. ابعاد، شکل و حجم بتنی که در معرض تغییرات محیطی و شرایط مکانیکی باشد، تغییر خواهد نمود. این تأثیرات ممکن است موجب جابجایی‌ها ی دائمی ناشی از جمعشدگی در خشک شدن، کربناسیون یا خستگی؛ جابجایی‌های نامنظم ناشی از واکنش‌های شیمیایی سولفات‌ها یا حملات قلیایی؛ یا فقط جابجایی‌های ناشی از بارگذاری باشد. با ظهور این جابجایی‌ها و وجود گیرداری‌های بتن در داخل یا خارج آن (دائمی یا موقت)، تنش‌های داخلی بتن از طریق شکل گیری یک درز (که عموما آن را ترک مینامند) رها می‌شود. طراحان برای جلوگیری از ترک خوردن بتن در جهات و ابعاد غیرقابل پیش‌بینی درزهایی را در محل‌هایی از سازه پیش‌بینی می کنند که این جابجایی‌ها را کنترل کرده تا به عملکرد سازه ای بتن آسیبی وارد نشود. گاهی نیز برای سهولت و صحت کارهای اجرایی درزهایی در بتن پیش‌بینی می‌شوند.

8- 8-1- درزهای اجرایی

درزهای اجرایی درزهایی هستند که برای سهولت عملیات اجرایی در نظر گرفته می‌شود. تمام درزهایی که به دلیل فاصله زمانی نوبت‌های بتن‌ریزی و همچنین تمام درزهای قالب‌بندی شده و قالب بندی نشده در جداره بندی سازه‌های زیرزمینی جزو درزهای اجرایی محسوب می‌شود، مگر در مواردی که نوع درزها به‌وسیله مهندس ناظر اعلام می‌شود.

عملیات بتن‌ریزی بدون انقطاع تا محل موردنظر درزهای اجرایی ادامه پیدا می‌کند. محل و شکل درزها در نقشه‌های اجرایی به‌وسیله مهندس ناظر یا تعیین و یا تائید می‌شود. محل درزهای اجرایی نشان داده‌شده در نقشه‌ها نباید تغییر کند، مگر آن‌که مهندس ناظر به دلایل اجرایی این تغییر مکانها را تائید کند. در صورت چنین تغییری هزینه اضافی برای قالب بندیها، میلگردها و غیره به عهده پیمانکار خواهد بود.

درزهای اجرایی در بدنه سدهای بتنی افقی خواهد بود، مگر در موارد مورد تائید مهندس ناظر. در سایر سازه‌ها درزها افقی یاعمودی هستند، مگر در مورد جداره بندی تونل‌ها. در سطوحی از بتن که در معرض دید هستند، کار به‌گونه‌ای اجرا خواهد شد کهدرزهای اجرایی منطبق بر درزهای قالب بندی باشد، به‌طوری‌که در نهایت درزهای اجرایی عمودی توسط هر ماده سختی (مانندفلز) که مورد تائید مهندس ناظر باشد، شکل می‌گیرد. این ماده سخت بلافاصله پس از گیرش بتن برداشته می‌شود تا بتن‌ریزی قسمت مجاور ممکن شود. در صورت لزوم، بر اساس دستورالعمل مهندس ناظر این سطح باید سند بلاست شده، سپس با آب شسته و به‌وسیله برس سیمی زبر شود.

سطوح قالب بندی نشده ای که اولین سطح یک درز اجرایی باشند، باید به‌وسیله جت آب و هوا تحت فشاری که حداقل 7 بار باشد، بلافاصله پس ازگیرش اولیه و قبل از گیرش نهایی تمیز شوند و شستشو آن قدر ادامه پیدا کند، که برسطح بتن دانه‌های سنگی کاملاً نمایان باشد و آب شستشو کاملاً صاف و شفاف بشود. این سطوح درموقع بتن‌ریزی روی آن‌ها باید تمیز، مرطوب و عاری از مواد چرب، شکننده و سایر مواد مضر باشد تا بهترین پیوند ممکن حاصل شود. سطوحی که پس از شستشو با فشار آب و هوا به‌طور مداوم، تا قبل از بتن‌ریزی روی آن‌ها، تحت عملیات عمل‌آوری و نگهداری بوده است، نیاز به تمهیدات دیگری ندارد، اما سطوحی که از اتمام عملیات عمل‌آوری و نگهداری آن‌ها مدتی گذشته و یا کاملاً خشک شده‌اند، باید از 24 ساعت قبل از بتن‌ریزی مرطوب نگه داشته شود. در درزهای اجرایی بین لیفت‌های بتن حجیم می توان، با تائید مهندس ناظر، برای تمیز کردن سطوح از سندبلاست خیس استفاده کرد. بلافاصله قبل از بتن‌ریزی باید تمام آب هایی که بر سطوح بتن به‌صورت راکد باقی می ماند، جمع‌آوری شود.

درصورتی که بر روی نقشه‌ها مشخص‌شده باشد و یا به‌وسیله مهندس ناظر تعیین شود، باید از نوارهای آببند (که مورد تائید مهندس ناظر باشد) در درزهای اجرایی استفاده شود. مشخصات فنی نوارهای آب بند دربند 8-8-3 ارائه‌شده است.

8- 8-2- درزهای حرکتی (انبساطی - انقباضی)

درزهای حرکتی باید دقیقا در محل و با ابعادی ساخته شوند که بر نقشه‌های اجرایی یا توسط مهندس ناظر مشخص می‌شود. تمام مواد و مصالحی که در درزهای حرکتی مورداستفاده قرار می‌گیرد، باید با بند 8-8-3 از این مشخصات، دفترچه مشخصات فنی خصوصی، دستورالعمل‌های مهندس ناظر و توصیه‌های تولیدکنندگان منطبق باشد. هیچ قطعه فلز و میلگردی که در بتن مدفون باشد، در درزهای حرکتی تا سطح دیگر درز ادامه نمی یابد.

8- 8-3- نوارهای آب بند و درزبندها

نوارهای آب بند بر اساس دستورالعمل‌های مهندس ناظر تهیه و نصب خواهد شد. نوارهای آببند صفحات بلندی به شکل نوار با ضخامت کم و در عرض‌های مختلف هستند که به‌منظور آب بند کردن درزهای بتن در زمان قالب بندی در درزها کار گذاشته می‌شوند و قسمت عمده آن‌ها در بتن قرار می‌گیرد.

نوارهای آب بند ممکن است فلزی یا غیر فلزی باشد. نوارهای آب بند فلزی انعطاف پذیر نیستند و از فولاد، مس، برنز یا سرب ساخته می‌شوند. نوارهای آب بند فلزی برای قسمت‌هایی مشخص می‌شود که مقاومت مکانیکی به‌جای انعطافپذیری موردنیاز است. نوارهای آببند غیرفلزی غالباً از لاستیک طبیعی یا مصنوعی مانند لاستیک بوتیل، نئوپرن، لاستیک استایرین بوتادین و لاستیک نیتریل بوتادین و یا پی وی سی ساخته می‌شود.

نوارهای آب بند غیرفلزی به‌جای مقاومت مکانیکی باید دارای انعطاف پذیری بیش‌تر، قابلیت کشیدگی بیش‌تر، ظرفیت بیش‌تر برای تغییرشکل‌های الاستیک، مقاومت شیمیایی بیش‌تر و مقاومت بیش‌تر در مقابل خستگی باشند. برخی از نوارهای آببند غیر فلزی خاصیت ترموالاستیک دارند که جوش پذیری و شکل پذیری آن‌ها را در کارگاه افزایش می دهد. شکل‌های هندسی نوارهای آب بند برای تأمین خواص متفاوتی در درزهای بتن ساخته می‌شوند که نوع مناسب آن‌ها برای هر درز بر روی نقشه‌ها یا در دستورالعمل‌ها تعیین می‌شود.

درزبندها موادی هستند که از قبل و در کارخانه به نحوی شکل داده می‌شوند که در کارگاه با حداقل کار ممکن در درون درز از قبل اجرا شده، کار گذاشته شوند. اگرچه درزبندهای دیگری نیز ممکن است مورداستفاده قرار گیرند که خواص آن‌ها در مشخصات فنی خصوصی تعیین می‌شود، اما با توجه به این‌که درزبندهای انعطاف پذیر که با فشار به درون درز رانده و کار گذاشته می‌شوند، رایج ترین درزبندها هستند، در این مشخصات منظور از درزبند، این نوع آن است. این نوع از درزبندها قطعاتی با طول زیاد هستند که به‌صورتی مجوف از ترکیبات لاستیکی نئوپرن و پلی کلروپرن و یا پلی یورتان ساخته می‌شوند. این ترکیبات الاستومری دارای مقاومت شدید به خرابی اوزونی، مقاومت در مقابل روغن و بنزین، تغییرشکل سریع الاستیک در تغییرات دما و انعطاف پذیری فوق العاده هستند. نصب این قطعات به کمک ماده روانسازی1 اجرا می‌شود که نقش چسب را نیز در چسباندن درزبند به سطوح طرفین درز ایفا می‌کند.

در اجرای نوارهای آب بند موارد زیر باید رعایت شود:

- نوارهای آب بند باید در انبارهای حفاظت شده از عوامل جوی، روغن، گریس، مواد شیمیایی، غبار، و آسیب‌های فیزیکـینگهداری شوند.

- نوارهای آب بند در زمان حمل و نصب و تا زمان تکمیل اجرای هر دو سطح درز بتن باید در شرایط حفاظت شده از مـواردفوق نگهداری شوند.

- نوارهای آب بند صدمه دیده باید به سرعت از کارگاه خارج شوند.

- تمام نوارهای آب بند غیرفلزی و فلزی انعطافپذیر باید حدود 24 ساعت قبل از نصب، از بسته بندی خارج شوند.

- نوارهای آب بند باید قبل از بتن‌ریزی در محل خود نصب و محکم شوند.

- تمهیدات ضروری برای جلوگیری از جابجایی نوار آب بند (به‌ویژه در بتن‌های حجیم کـه سنگ‌دانه‌های آن درشـت دانـهاست)، باید به تائید مهندس ناظر برسد.

- قسمتی از نوار آب بند که در مرحله دوم بتن‌ریزی در سطح دوم درز (به لحاظ زمانی) اجرا می‌شود باید قبـل از بتن‌ریزیسطح دوم از روغن، گریس، گرد و غبار، خمیر سخت شده بتن و سایر آلودگیها پاک شود.

1- Lubricant

درزبندها را می‌توان به روش‌های متعددی (از نصب با دست تا نصب با سامانه‌های تمام اتوماتیک) در درزهای بتن جای گذاریکرد. در روش اتوماتیک در حین نصب ماده روانساز نیز اعمال می‌شود. در روش دستی لازم است که عرض درزبند کمی بزرگ تر ازعرض درز باشد و با اعمال فشار به قسمت خارجی درزبند، آن را در درز فرو برد. روش‌های دیگری نیز وجود دارد که نیازمند ابزارخاص برای اعمال فشار به درزبند در هر دو جهت عمود و همراستا با طول درزبند است، و برای درزبندی درزها با درزبندهای با عرض بیش‌تر از عرض درز به کارمیرود. به‌هرحال تمام روش‌های نصب نیازمند یک روانساز و/یا چسب برای نصب صحیح درزبندها هستند.

تمام آب بندها و درزبندها باید قبل از استفاده مورد آزمایش قرار گیرند تا از انطباق خواص آن‌ها با این مشخصات فنی عمومی و مشخصات فنی خصوصی اطمینان حاصل شود. هر ماده درزبند یا نوارآب بندی که الزامات مشخصات فنی را دارا نباشد، مردود بوده و باید به سرعت از کارگاه خارج شود. پذیرش یا رد کیفیت این قبیل مواد تنها با ارزیابی کامل آن‌ها به روش‌های مندرج در این مشخصات فنی عمومی و مشخصات فنی خصوصی هر طرح انجام خواهد شد. انواع نوارهای آببند (بسته به نوع مورد مصرف) باید منطبق بر استانداردهای زیر باشد:

- مشخصات فنی آب بندهای مسی1 باید منطبق بر (ASTM B 152) CRD-C 546 و ASTM B 370 باشد.

- مشخصات فنی آب بندهای فولاد ضد زنگ2 باید منطبق بر ASTM A 167 باشد.

- مشخصات فنی آب بندهای فولادی3 باید منطبق بر ASTM A 109 و ASTM A 570 باشد.

- مشخصات فنی آب بندهای سربی4 باید منطبق بر ASTM B 749 باشد.

- مشخصات فنی آب بندهای برنزی5 بر اساس نوع آلیاژ مصرفی در آن‌ها باید منطبق بر یکـی از اسـتانداردهایASTM B

. باشد ASTM B 138 یا ASTM B 103 ،ASTM B 169 ،150

- مشخصات فنی نوارهای آب بند لاستیکی6 باید منطبق بر CRD-C 513 باشد.

- مشخصات فنی نوارهای آب بند پی وی سی7 اصلاح شده باید منطبق بر CRD-C 572 باشد.

- مشخصات فنی درزبندها و روانسازها (بسته به مورد مصرف) منطبق بر استانداردهای زیر خواهد بود:

- درزبندهای مورداستفاده در روسازیها باید منطبق بر (CRD-C 531) ASTM D2628 باشند.

- درزبندهای مورداستفاده در عرشه پل‌ها باید منطبق بر ASTM D3542 باشند.

- درزبندهای مورداستفاده در درزهای قطعات پیش ساخته که به هنگام تولید قطعات بر روی آن‌ها نصب می‌شوند و با فشـاربر روی هم، درز را آببندی می کنند8، باید منطبق بر (CRD-C 549) ASTM C509 باشند.

1- Copper

2- Stainless Steel

3- Steel

4- Lead

5- Bronze

6- Rubber

7- Poly Vinyl Chloride

8- Gasket

- روانسازها باید منطبق بر (CRD-C 532) ASTM D2835 باشند.

هنگامی‌که برای انجام آزمایشهای ضروری، نمونه‌برداری‌ها در کارخانه تولیدکننده یا در کارگاه انجام می‌شود، نمونهبرداری درحضور نماینده مهندس مشاور انجام خواهد شد. در هر نمونهبرداری، نمو نه ماخوذ باید با شماره و تاریخ تولید محصول، محل دقیق نمونه برداری در کارخانه یا کارگاه، تاریخ نمونه برداری و نام شخص نمونه بردار مشخص و به آزمایشگاه ارسال شود.

نوارهای آببند فلزی برای شناسایی ترکیب شیمیایی، و خواص مکانیکی مانند مقاومت کششی، افزایش طول در کشش، سختی و مقاومت در خمش آزمایش می‌شوند.

نوارهای آب بند غیرفلزی بر اساس یکی از استانداردهای CRD-C 513 یا CRD-C 572 (هر کدام که مربوط باشد) آزمایش خواهند شد.

درزبندها بر اساس استاندارد CRD-C 531 آزمایش خواهند شد.

نوارهای آب بند در بلندترین طول‌های ممکن تهیه خواهد شد تا از اتصال‌های ضروری در کارگاه کاسته شود. برای اتصالات L شکل یا T شکل از انواع خاص نوار آب بند استفاده خواهد شد.

نوار آب بند نباید از پی وی سی اصلاح شده ساخته‌شده باشد، بلکه ترجیحاً باید ازانواع پی وی سی یا لاستیک طبیعی یا مصنوعی باشد که افزایش طول نهایی آن‌ها بیشتر از 3 برابر باشد. آب بندها باید در محل درزهای مشخص‌شده در نقشه‌ها و یا درزهای موردنظر مهندس ناظر به‌گونه‌ای نصب شود که نفوذ آب از طرفی به طرف دیگر درز غیر محتمل باشد. باید پس از نصب نوارهای آب بند، نظام متوالی آب بندی در سازه به وجود آمده باشد.

پیوستگی بتن و نوار آب بند در تمام نقاط تماس آن‌ها برای آب بند کردن سازه بسیار مهم است. در زمان‌هایی که بخش‌هایی از نوار آب بند از بتن بیرون می ماند، باید تمهیدات و حفاظ‌های ضروری برای جلوگیری از آسیب به نوارهای لبه‌ها وگوشه‌های سازه در نظر گرفته شود. اگر مدت بیرون ماندن قسمت‌هایی از نوار آب بند از بتن بیش‌تر از یک ماه باشد باید آن قسمت‌ها با پوشش‌های مناسب پوشانده شود. استفاده از وسایل بتن‌ریزی، قالب بندی، ارتعاش بتن، میلگردها و غیره نباید به نوار آب بند صدمه بزند. قسمت‌های آسیب دیده نوار آب بند باید به هزینه پیمانکار تعویض یا تعمیر شود. نوارهای آب بند بر اساس دستورالعمل تولیدکننده آن‌ها به یکدیگر متصل خواهد شد. قسمت‌هایی از نوار که پیوند خورده است، باید حداقل 75 درصد مقاومت کششی قسمت‌های دیگر را دارا باشد.