8- 6-1- تراک میکسر

در شرایط آب و هوایی معمولی مدت حمل بتن با تراک میکسر تا تخلیه کامل آن می‌تواند تا 90 دقیقه باشد، اما در هوای گرم مدت مجاز حمل کاهش می یابد و در هوای سرد به این مدت افزوده می‌شود. این مدت از زمانی محاسبه خواهد شد که سیمان به دستگاه مخلوط کن ریخته می‌شود. در مدت حمل مطلقا نباید به آب مخلوط اضافه شود. زمان حمل باید به‌گونه‌ای درکارگاه تعیین شود که در این مدت، کارایی و یکنواختی بتن بدون افزایش آب به مخلوط ثابت بماند. مقدار کاهش مجاز در افت بتن از شروع اختلاط تا زمان ریختن و جای گذاری نیز بر اساس ردهبندی و کارایی آن تعیین خواهد شد. این کاهش حداکثر 20 میلی متر خواهد بود.

اگر مسافت حمل طولانی باشد، با تصویب مهندس ناظر، می توان مواد جامد بتن را پیمانه کرد و در زمان حمل در تراک میکسرها آن را مخلوط کرد و دقایقی قبل از تخلیه تراک میکسر آب و افزودنی‌های مایع را با فشار زیاد به آن افزود.

هنگامی‌که مخلوط بتن به تراک میکسر ریخته می‌شود، سرعت چرخیدن تراک میکسر باید برابر با سرعت چرخیدن مخلوطکن باشد. هرچه مسافت حمل بیش‌تر باشد، باید سرعت چرخیدن تراک میکسر در زمان حمل کم‌تر شود.

حجم تمام موادی که پیمانه شده و به داخل تراک میکسر ریخته می‌شود، نباید از 63 درصد حجم تراک میکسر بیش‌تر باشد.

8- 6-2- کامیون، واگن و سیلوبوس

احجام بزرگ بتن را، به‌ویژه هنگامی‌که بتن از رده‌های C10 ,C7.5 و C15 باشد و یا وقتی که بتن حجیم ریخته می‌شود، می توان با استفاده از کامیون، واگن یا سیلوبوس حمل کرد. بتن را می توان از پشت یا طرفین این وسایل حمل تخلیه کرد. با این روش حمل، در شرایط آب و هوایی مناسب، حداکثر زمان مجاز حمل بین 30 تا 45 دقیقه خواهد بود. در صورتیکه هوا گرم یا سرد باشد، مدت مجاز حمل به ترتیب کمتر و بیش‌تر خواهد بود. این مدت توسط مهندس ناظر تعیین خواهد شد.

سطوح فلزی قسمت بار کامیون، واگن یا سیلوبوس که بتن در آن حمل می‌شود، باید کاملاً مسطح باشد. هرگز نباید به مخلوط بتن یا سطوح فلزی مذکور آبی ریخته شود. باید سطح بالای بتن به هنگام حمل با پوشاننده‌های مناسب پوشیده شود، تا از گزند باد، بارش و آفتاب در امان باشد.

8- 6-3- جرثقیل و باکت

استفاده از جرثقیل و باکت این امکان را میدهد که از مخلوط‌های با حداقل افت ممکن استفاده شود. دریچه تخلیه باکت باید حداقل یک‌سوم بزرگترین دهانه باکت یا پنج برابر بزرگترین اندازه دانه‌ها باشد. زاویه صفحه کنار دریچههای تخلیه باید حداقل °60 نسبت به افق باشد. این دریچه‌ها باید هنگام عملیات به سهولت باز و بسته شود. روش‌های بتنریزی با باکت باید منطبق بر

. باشد ACI-304

8- 6-4- شوت‌ها و لوله‌های بتن‌ریزی

شوت‌ها باید دارای سطح مدور فلزی با حجم مناسب برای جلوگیری از لبریز شدن بتن باشند. شیب شوت در هر نوبت بتنریزی باید با توجه به کارایی بتن به‌گونه‌ای تعیین شود که بتن به‌طور یکنواخت و بدون جدایش ریخته شود. روی شوت‌های با طول بلند باید پوشانده شود تا از تبخیر آب بتن به‌وسیله آفتاب یا باد جلوگیری شود. لوله بتن‌ریزی که برای انتقال عمودی بتن از بالا به پایین استفاده می‌شود، باید مدور و در 2-3 متر بالای لوله دارای قطری حداقل 8 برابر قطر بزرگ ترین دانه باشد. این قطر در قسمت‌های پایینی لوله می‌تواند تا 6 برابر قطر بزرگ ترین دانه کاهش یابد. در این روش باید بتن حتما عمودی ریخته شود. این روش برای فواصل عمودی طولانی قابل استفاده است.

8- 6-5- پمپ‌ها و عملیات پمپ کردن

درصورتی‌که مهندس ناظر تائید کند، پیمانکار می‌تواند در بتنریزی‌ها از پمپ استفاده کند. استفاده از پمپ نباید به نادیده گرفتن هیچ‌یک از خواص ضروری بتن که در این دفترچه و دفترچه مشخصات فنی خصوصی تعیین می‌شود، منجر شود. بلکه باید پمپی به کارگرفته شود که قادر باشد مخلوطهای بتن مشخص‌شده را پمپ کند. مثلا هرگز نباید بزرگ ترین اندازه دانهها را کاهش داد تا مخلوط بتن قابل پمپ کردن بشود. پیمانکار باید روش اجرای خود را بر اساس ضرورتهای مشخص‌شده برای مخلوطهای بتن انتخاب کند.

در صورت تائید مهندس ناظر، پیمانکار می‌تواند یکی از انواع پمپهای پیستونی، پنوماتیک یا تحت فشار که منطبق بر

304 ACI- باشد را مورداستفاده قرار دهد. تمام لوله‌ها و اتصالات نیز باید منطبق بر استاندارد مذکور باشد.

برای ساخت مخلوط‌های بتنی که قابل پمپ باشد، باید از ماسه منطبق بر جدول (8-6) و طبقات شن C ,B ,A یا D استفاده شود (بند 8-3-2). دانه بندی مخلوط سنگ‌دانه‌ها منطبق بر304 ACI- خواهد بود. همان‌طور که این مرجع توصیه می‌کند، طراحی مخلوط بتنی که پمپ می‌شود با مخلوط‌های بتنی که به روش‌های دیگر ریخته می‌شوند، هیچ تفاوتی نخواهد داشت. اگر مخلوط بتنی در دفترچه مشخصات فنی خصوصی با استفاده از شن رده E مشخص‌شده است، این مخلوط با روش‌های دیگر و بدون استفاده از پمپ اجرا خواهد شد.

 لولهها و شیلنگها باید دارای قطر داخلی حداقل 3 برابر قطر بزرگ ترین دانه شن شکسته (در صورت استفاده از شن شکسته) و یا

5/2 برابر قطر بزرگ ترین دانه طبیعی گرد گوشه (در صورت استفاده از شن طبیعی) باشند.

به هنگام اجرای عملیات با پمپ باید پمپ را در نزدیک‌ترین فاصله ممکن نسبت به محل بتنریزی قرارداد و در این محل باید تمام امکانات و فضای مناسب برای اجرای مداوم بتن‌ریزی مهیا باشد. خطوط لوله پمپ باید حداقل خم را داشته باشد و به‌خوبی مهار شده باشد. انعطاف لوله‌ها و شیلنگ‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که در قسمت‌های وسیعی از محل ریختن بتن بتوان آن را مستقیماً در محل نهایی ریخت. باید لوازم تولید انرژی و پمپ‌های اضافی برای هنگامی‌که ماشین‌آلات اصلی خراب می‌شود، در نظر گرفته شود.

هنگامی‌که بتن تا بیش از 15 متر به طرف بالا پمپ می‌شود، بهتراست در نزدیکی پمپ شیر تخلیهای در نظر گرفته شود.

ارتباط مستقیم و مناسب بین مسئول پمپ و گروه بتن‌ریزی از یک سو و مسئول ین دست گاه‌های توزین از سوی دیگر الزامی است.

برای اجتناب از گیرش بتن و مسدود شدن لولهها، بهتر است عملیات پمپ کردن به‌طور مداوم اجرا شود. اگر به هر دلیلی لولهای مسدود شد، بتنی که در آن است باید از لوله تخلیه و به محل دیگری حمل شود. این بتن نباید به داخل قالب‌ها ریخته شود.

 نمونهگیری‌ها از بتنی که پمپ می‌شود، در دو نقطه انجام می‌شود. در محلی که بتن به پمپ تحویل می‌شود و در نقطه ای که بتن از لوله‌های پمپ خارج می‌شود. افت و مقدار هوای موجود در این نمونهها اندازه‌گیری شده و با هم مقایسه می‌شود. هر اختلافی در نتایج افت و مقدار هوای نمونه بتن تازه ماخوذ از این دو نقطه، فقط با نظر و تائید مهندس ناظر قابل‌قبول خواهد بود. نمونه گیریها برای تعیین خواص بتن سخت شده در انتهای لوله پمپ انجام می‌شود.

8- 6-6- تسمه نقاله

هنگامی‌که حمل بتن با افت کم، بتن با دانه‌های درشت، بتن حجیم یا بتن غلتکی (به بند 8-15-10 رجوع شود) موردنظر باشد، می توان از تسمه‌های نقاله استفاده کرد. عملیات حمل ممکن است از ترکیب تسمه نقاله و تراک میکسر یا تسمه نقاله و کامیون و یا ترکیب‌های دیگر تسمه نقاله با سایر روش‌ها نیز انجام شود. مواردی که در طراحی تسمه‌های نقاله باید توسط پیمانکار موردنظر باشد، عبارت است از:

- تمام اجزای یک سامانه تسمه نقاله (به‌ویژه موتورهای محرکه، قاب نگهدارنده و کل سامانه سازهای تسمههای نقاله) باید قادر باشد وزن بتن را تحمل کند.

- خود نقاله و یا مکانیزم تخلیه آن باید قادر باشد بر روی تمام محل بتن‌ریزی حرکت کند و تمام قسمت‌های بتن‌ریزی رابدون نیاز به حمل مجدد بتن در محل نهایی آن، بدون تاخیر در بتن‌ریزی، تخلیه کند. هنگامی‌که بتن به‌صورت لایـهلایه ریخته می‌شود، این قدرت مانور باید بسیار بیش‌تر باشد تا تراکم بتن به‌موقع انجام شود.

- تسمه حمل بتن باید قادر باشد در موقعی که حداکثر بار بر روی آن است، توقف کند، متوقف بماند و دوباره حرکـت کنـد، چرا که بتن‌ریزی نباید سریع تر یا کندتر از مراحل تراکم و پرداخت انجام شود.

- به‌طور کلی باید این اطمینان وجود داشته باشد که تسمههای نقاله قادرند بدون خرابی تحت حداکثر ظرفیت خود کار کنند.

- هنگامی‌که یک نوبت بتن‌ریزی آغاز می‌شود، باید به‌طور مداوم و بدون تاخیر تا پایان کار ادامه یابد، تا از بـروز درزهـای سـردجلوگیری شود. یعنی ظرفیت تسمههای نقاله باید متناسب با حجم بتنریزی‌ها و سرعت تولید و حمل بتن طراحی شود.

طراحی تمام قسمت‌های یک سامانه تسمه نقاله باید منطبق بر 304 - ACI باشد و به‌هرحال آنچه در طراحی تمام این قسمتها باید مدنظر پیمانکار باشد، کیفیت نهایی بتن است. یعنی بتنی که با تسمه نقاله حمل می‌شود، در پایان مسیرحمل و در محل بتن‌ریزی باید دارای مشخصات مندرج در این مشخصات فنی عمومی و مشخصات فنی خصوصی باشد.

سامانه تسمه نقاله باید در شرایط کارگاهی، قبل از انجام هرگونه بتن‌ریزی مورد آزمایش قرار گیرد. با حمل کم‌تر از 6 متر مکعب بتن بر روی هر تسمه نقالهای می‌توان تمام سامانه را آزمایش کرد. اگر سامانه در این شرایط بهصورت رضایتبخش عمل کند، می توان پنداشت که در شرایط بتن‌ریزی نیز به‌خوبی عمل خواهد کرد.

آزمایش‌های بتن تازه و نمونه گیری‌ها برای آزمایش‌های بتن سخت شده که در محل تخلیه تسمه نقاله انجام می‌شود، باید تضمین مناسبی برای صحت عملیات رضایت بخش حمل با تسمه نقاله را تأمین کند. اگرچه نمونه‌برداری‌ها و آزمایش‌ها برای کنترل کیفیت بتن بهتر است در محل بتن‌ریزی انجام شود، اما اگر ثابت شود که این نمونه‌برداری‌ها و آزمایش‌ها نتایج مشابهی با نمونه‌برداری‌ها و آزمایش‌ها در محل تولید یا بارگیری تسمه نقاله دارد، می‌توان نمونه برداری و آزمایش را در هر محلی که مهندس ناظر دستور دهد یا تائید کند، انجام داد.

8- 6-7- نصب لوله ها، بست‌ها وغیره در بتن

لوله ها، بست‌ها و سایر لوازم ضروری در بتن، باید مطابق نقشه‌های اجرایی، به‌طور محکم در محل خود مستقر شوند. این قبیل لوازم باید تمیز و عاری از هر نوع آلودگی باشد و اطراف آن‌ها باید به‌وسیله بتن کاملاً پر شود.

نباید قطعات چوبی را، بدون کسب مجوز از مهندس ناظر، در بتن نصب کرد.

8- 6-8- خطاهای مجاز (رواداری ها)

تمام خطاهای مجاز برای سازه‌های بتنی، اجرای کارهای بتنی و مواد متشکله بتن باید به ترتیب اولویت منطبق بر آیین نامه بتن ایران و استاندارد 117 ACI- باشد.

8-7- تراکم، عمل‌آوری و نگهداری بتن

8- 7-1- تراکم بتن

تراکم بتن باید با استفاده از ارتعاش اجرا شود، مگر آن‌که مهندس ناظر دستورالعملی مبنی بر استفاده از روش‌های دیگر تراکم را

(کوبیدن بتن با میله فولادی، بیل زنی، کوبندههای موتوری، استفاده از روش‌های مبتنی بر گریز از مرکز، میزهای سقوط و غیره) به پیمانکار ابلاغ کند.

ارتعاش بتن باید با روش‌های ارتعاش داخلی انجام شود، مگر در مواردی مانند جداره بندی تونل‌ها که استفاده از این روش به‌طور کامل و کارآ مقدور نیست و باید از ارتعاش خارجی یا ترکیبی از روش‌های ارتعاش داخلی و ارتعاش خارجی استفاده شود. به‌هرحال روش تراکم بتن باید قبل از اجرای بتن‌ریزی به تائید مهندس ناظر برسد و مبتنی بر309 ACI- باشد.

ویبراتور (دستگاه مرتعش کننده) باید بهصورت عمودی و درفواصل منظم (حدودا دوبرابر شعاع عمل ویبراتور) در بتن، تحت تأثیر وزن خود، پایین برود و سریعا حداقل 150 میلی متر به داخل لایه قبلی نفوذ کند. اگر مقطع سازه نازک باشد، می‌توان سر ویبراتور را به‌صورت مایل یا افقی در بتن فرو کرد تا تمام سر آن داخل بتن فرو رود. ویبراتور بین 5 تا 15 ثانیه در بتن نگه داشته خواهد شد، تا تراکم لازم حاصل شود و سپس به آرامی خارج می‌شود.

برای تراکم بتن در اعضای بسیار نازک و یا اعضایی که شبکه میلگردها در آن‌ها پر ازدحام است و یا برای تراکم مخلوطهای با افت کم که استفاده از ویبراتورهای داخلی در آن‌ها آسان نیست و یا برای تکمیل تراکم ویبراتورهای داخلی، می‌توان از انواع ویبراتورهای خارجی (مانند ویبراتور قالب ، میزهای ویبره، شمشه‌های ارتعاش دهنده، ویبراتورهای صفحه ای، شمشه‌های غلتان ارتعاشی، ماله ی آهنی ارتعاشی یا تخته ماله ارتعاشی) استفاده کرد. این ابزار باید بر309 ACI- منطبق باشد.

8- 7-2- عمل‌آوری و نگهداری بتن

برای اطمینان از این‌که آب کافی و درجه حرارت مناسب در بتن باقی می‌ماند تا بتن بتواند خواص موردنظر را کسب کند، باید در روزهای اولیه پس از تولید، عملیات عملآوری و نگهداری بتن اجرا شود. دو روش اصلی برای این کار ممکن است به کار گرفته شود: اول ریختن مداوم یا متناوب آب بر روی بتن به‌وسیله شلنگ، آبپاش، بخار، پوشش‌های نخی مرطوب، خاک مرطوب، خاک اره مرطوب، ماسه مرطوب و امثال آن، به‌طوری‌که همواره سطح بتن مرطوب بماند؛ و دوم جلوگیری از کاهش مقدار آب بتن با استفاده از کاغذها یا ورق‌های پلاستیکی مسلح یا به‌کارگیری ترکیبات شیمیایی که بر روی سطح بتن تشکیل لایه نازکی می دهد، تا از تبخیر آب جلوگیری کند.

هر یک از این دو روش، ابزار و مواد آن‌ها که پیمانکار بخواهد به کار گیرد، باید منطبق بر 308 ACI- باشد و به تائید مهندس ناظر برسد.

برای تضمین کیفیت روش‌ها، ابزار و مواد مورداستفاده پیمانکار (حسب روش تصریح‌شده در مشخصات فنی خصوصی یا دستورالعمل‌های کارگاهی) از دو روش مبتنی بر مقاومت و »شاخص بلوغ بتن« می توان استفاده کرد. هر دوی این روش‌ها بر مبنای

. می‌باشد ACI-308

حداقل مدت عمل‌آوری و نگهداری در دمای بیش‌تر از 10 درجه سلسیوس برای مخلوط‌های بتن با سیمان تیپ I، 7 روز و برای مخلوط‌های بتن با سیمان‌های تیب II و III به ترتیب 14 روز و 3 روز خواهد بود. برای مخلوط‌های بتن که مقادیری از سیمان آن‌ها با مواد پوزولانی جایگزین شده‌اند، حداقل مدت عمل‌آوری و نگهداری 3 هفته خواهد بود. هرچه هوا خشکتر، گرمتر و توأم با باد بیشتری باشد، و همچنین با افزایش نسبت آب به سیمان، باید مقدار و مدت عملآوری و نگهداری از بتن را افزایش داد.

اگر عملیات عمل‌آوری و نگهداری از بتن به دلیل سرد بودن هوا ممکن است موجب یخ زدگی سطوح بتن شود، باید موقتاً این عملیات تعطیل گردد. قطع عملیات عمل‌آوری و نگهداری و از سر گیری آن باید قبلاً مورد تائید مهندس ناظر قرار گیرد.

به‌هرحال عملیات عملآوری و نگهداری، به هر روش و با هر ابزار و موادی، بلافاصله پس از گیرش بتن آغاز می‌شود و سطح بتن تا هنگامی‌که خواص موردنظر تحصیل شوند، مورد عمل‌آوری و نگهداری خواهد بود.