توضیحات
6-1- کلیات
هدف اصلی از اجرای سامانه انحراف موقت فراهم نمودن فضایی خشک در محل ساختگاه سد برای انجام عملیات اجرایی پی و بدنه سد و سازه‌های وابسته می‌باشد.
به‌طور کلی روش انحراف بده پایه و طغیان‌های رودخانه در طی دوره ساختمان سد، بستگی به شرایط توپوگرافی، عرض بستر رودخانه، زمین شناسی مهندسی، م ورفولوژی رودخانه، نوع و جانمایی سد و سازه‌های وابسته، آورد رودخانه و میزان سیلاب دارد که با توجه به امکانات و هزینه‌های اجرایی باید بهینه باشد. روش‌های متداول انحراف آب رودخانه عبارت است از:
- حفر تونل (هایی) در تکیه گاه (ها)،
- مجاری آبگذر از نوع کالورت،
- انحراف چند مرحله ای با استفاده از بستر طبیعی رودخانه.
اجزای سامانه انحراف موقت را به‌طور کلی می توان به شرح زیر طبقه بندی نمود:
- فراز بند و نشیببند
- کانال‌های ورودی و خروجی
- سازه‌های ورودی و خروجی
- مجرا (ها) ی انحراف آب
طرح سامانه انحراف موقت توسط مهندس مشاور تهیه می‌شود، ولی پیمانکار موظف است طرح پیشنهادی مشاور را از لحاظ مسایل فنی، اقتصادی و اجرایی بررسی نماید، سپس درصورتی‌که طرح برتری نسبت به طرح مشاور داشته باشد، باید نقشه‌ها و روش اجرای آن را تهیه نموده و برای کسب تائید به مشاور و کارفرما ارائه نماید. طرح پیشنهادی پس از تائید مشاور و تصویب کارفرما قابل‌اجرا خواهد بود. در طرح پیمانکار استفاده ثانویه، چه در زمان اجرا و چه در زمان بهره‌برداری باید با در نظر گرفتن مسایل فنی، اقتصادی، مخاطرات، اجتماعی، سهولت و برنامه زمان‌بندی طرح مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
پیمانکار موظف است کلیه گزارش‌ها و نقشه‌های فنی را به دقت بررسی و در صورت مغایرت و یا اشکال فنی، از مشاور درخواست اصلاح نماید. کلیه عملیات اجرایی باید طبق مشخصات فنی خصوصی و با تائید مهندس ناظر انجام شود.
6-2- تعاریف
انحراف موقت آب رودخانه: تغییر مسیر جریان رودخانه برای مدت‌زمان معین.
انسداد مجرای انحراف: قطع جریان آب از داخل مجرای انحراف آب به نحوی که جریان آب به پایین دست از این طریق انجام نشود.
حق آبه: مقدار نیازهای آبی که برای مصارف کشاورزی و غیره از رودخانه برداشت می‌شود.
سامانه انحراف: مجموعه سازه‌هایی که برای انحراف موقت رودخانه در زمان احداث سد، بنا می‌گردد.
طرح پیمانکار: مجموعه ای از نقشه‌ها و گزارش‌ها و مشخصات فنی به همراه روش‌های اجرایی سامانه انحراف بوده که از طرف پیمانکار پیشنهاد می‌شود.
68 مشخصات فنی عمومی سدها
فراز بند: سازه ای که برای انحراف آب رودخانه به داخل مجرا(ها)ی انحراف آب در بالادست محور سد احداث می‌شود.
مجرا(ها)ی انحراف آب: محل (ها) یی که برای انحراف جریان آب رودخانه احداث می‌گردد.
نشیب بند: سازه ای که برای جلوگیری از ورود آب از پایین دست به محوطه کارگاه سد در پایین دست محور سد احداث می‌گردد.
6-3- حق آبه
ترتیبات کامل و کافی در تأمین آب کشاورزی، شرب و آب مورد مصرف برای عملیات ساختمانی و سایر موارد، طی مدت قرارداد به عهده و با هزینه پیمانکار می‌باشد. اگر پیمانکار بخواهد از منابع آب دیگری به غیر از آن (ها) که در اسناد پیمان آمده است استفاده کند، یا روش‌های اجرایی پیمانکار در حین اجرا به‌گونه‌ای تغییر کند که به آب بیش‌تری نیاز باشد، درصورتی‌که ناچار به استفاده از حق آبه کشاورزان و اهالی گردد، راسا باید با مالکین تماس بگیرد و با آن‌ها به توافق برسد. پیمانکار نباید آبگذرها و انهار متعلق به آب بران و استفاده کنندگان از آب رودخانه را آلوده کند و باید در قبال ادعای اشخاص نسبت به آلودگی آب و استفاده از آب مسؤولیت کامل داشته باشد.
به‌طور کلی درصورتی‌که ضرورت ایجاب نماید در رژیم رودخانه، سردهانه و یا انهار زراعی دخل و تصرفاتی صورت گیرد، پیمانکار باید ترتیباتی اتخاذ کند که تا پایان قرارداد تأمین آب زراعی انهار و رودهای مربوط به قراء و قصبات و اشخاص دچار وقفه نگردد.
پیمانکار باید کارفرما را در این خصوص از هرگونه ادعا، اعتراض، جبران خسارت و سایر مسایل حقوقی و مالی بری الذمه سازد.
6-4- مخاطرات و بیمه
با توجه به این‌که سامانه انحراف برای دوره‌های بازگشت سیل کوتاه تری نسبت به دوره بازگشت سیل موردنظر برای تأسیسات اصلی طراحی می‌شود، مخاطره تخریب یا آسیب سامانه انحراف، کارگاه و تجهیزات داخل کارگاه در دوران ساخت به مراتب بیش‌تر از مخاطره ای است که از سیل، متوجه سد و تأسیسات وابسته به آن است. به همین دلیل پیمانکار باید کلیه تأسیسات و تجهیزات کارگاه را در دوران ساخت بیمه کند. به‌منظور پرهیز از بروز اختلاف نظر با بیمه گر در خصوص شدت سیل رخ داده، باید ایستگاه آب سنجی مناسب و مورد تائید بیمه گر، پیمانکار و کارفرما به‌عنوان معیار آب سنجی‌ها در قرارداد بیمه گنجانده شود. در قرارداد بیمه باید حد و حدود خسارت هایی که بیش‌تر از آن به عهده بیمهگر و کم‌تر از آن به عهده پیمانکار است به‌وضوح تعیین و تشریح شود.
پیمانکار باید در قرارداد بیمه مذکور که با شرکت بیمه معتبر و مورد تائید کارفرما منعقد می‌کند، تمام تأسیسات و تجهیزات متعلق به کارفرما را با موافقت و به هزینه کارفرما در مقابل حوادث غیرمترقبه و قوای قهریه دیگر (علاوه بر سیل)، بر اساس شرایط عمومی پیمان، بیمه نماید.
هرگاه در اثر عمل پیمانکار به تأسیسات موجود در کارگاه مانند ارتباطات تلفنی، ابنیه آب‌رسانی، خطوط انتقال برق و غیره صدماتی وارد شود، پیمانکار متعهد است هزینه ترمیم یا برقراری مجدد آن‌ها را بپردازد و درصورتی که عملیات اجرایی تغییر وضع تأسیسات فوق را ایجاب کند، پیمانکار به کارفرما اطلاع خواهد داد تا مامورین مربوط برای تعویض آن‌ها اقدام نمایند. در این حالت هزینه تعویض به عهده کارفرما خواهد بود.
فصل ششم – سامانه انحراف رودخانه در دوران ساخت 69
6-5- سامانه اعلام خطر
برای رودخانههایی که دارای رژیم سیلابی وحشی باشد، به‌منظور پیشبینی وضعیت سیلابی رودخانه و پیشگیری از بروز خسارات جانی و مالی باید از یک سامانه اعلام خطر استفاده شود. سامانه اعلام خطر باید با شروع عملیات اجرایی ساخته و آماده بهره‌برداری باشد. طرح سامانه اعلام خطر باید توسط پیمانکار تهیه و به تصویب کارفرما برسد.
سامانه اعلام خطر شامل تاسیساتی خواهد بود که در بالادست محدوده عملیات اجرایی و در فاصله مناسب برای اندازه‌گیری و گزارش جریان جاری و سیلابی در رودخانه احداث می‌گردد. با توجه به نتایج مطالعات هیدرولوژیکی و هیدرولیکی رودخانه، و همچنین زمان موردنیاز برای تخلیه نیروی انسانی و ماشین‌آلات از محوطه کارگاه، محل نصب تجهیزات سامانه اعلام خطر تعیین‌شده و باید با تائید مهندس ناظر همراه باشد.
درصورتی‌که احتمال تخریب فرازبند و بروز خسارات جانی در پایین دست وجود داشته باشد، طرح سامانه اعلام خطر باید حاوی نحوه اطلاع رسانی به پایین دست و طرح تخلیه افرادی که در پایین دست زندگی می‌کنند، باشد.
6-6- خشکانیدن و زهکشی
در مدت قرارداد و عملیات اجرایی، پیمانکار موظف است کلیه محدوده عملیات اجرایی را در حد مناسب خشک نگه داشته و آب‌های جاری (سطحی و یا زیرزمینی) را با تدابیر موردنیاز و تحت نظر مهندس ناظر از محل کار تخلیه نماید. برای این منظور پیمانکار باید با احداث سازه‌های موقت موردنیاز برای انحراف انهار، رودها، آب‌های زیرزمینی و سیلآب ها، صدمات احتمالی را به حداقل رسانده و از اختلال در عملیات اجرایی جلوگیری نماید. درصورت نیاز، پیمانکار باید وسایل پمپاژ آب را به مقادیر کافی در کارگاه فراهم سازد.
پیمانکار باید تمامی تدابیر موردنیاز را برای آب‌های جاری بر روی سطوح حفاری شده چنان اتخاذ نماید تا هیچ گونه مخاطرهای برای پایداری شیب‌های حفاری شده به وجود نیاید.
بستر حفاری‌ها، معادن و منابع قرضه باید به‌طور دائم از ورود و تجمع آب‌های سطحی توسط پیمانکار حفاظت شوند. کلیه آب هایی که آلوده به مواد معلق، روغن، موادسیمانی و غیره باشد، باید قبل از ورود به رودخانه در حوضچه‌های رسوب گیر تخلیه شود.
بنابراین کلیه آب‌های تخلیه شده از محل کارگاه به رودخانه باید عاری از هرگونه سموم، مواد معلق و یا مواد شیمیایی باشد تا خطر این‌گونه مواد انسانها، حیوانات، وهمچنین ماهی‌ها و سایر آبزیان را تهدید ننماید.
6-7- عملیات انحراف، انسداد و آبگیری اولیه
برای رودخانههایی که حتی در فصل خشک دارای جریان پایه نسبتاً زیادی میباشند، انسداد رودخانه و انحراف آب آن به داخل مجرا(ها) ی انحراف با مشکل مواجه خواهد بود. هرچند هزینه انسداد رودخانه درصد کمی نسبت به کل هزینه‌ها می‌باشد، ولی تاخیر در انسداد یا تخریب آن به هنگام اجرا (شسته شدن مصالح در رودخانه) باعث تاخیر در کل عملیات اجرایی و افزایش چشمگیر هزینه‌ها خواهدشد. بنابراین طرح انحراف آب رودخانه باید دارای سهولت و اطمینان اجرایی باشد تا بتوان عملیات انسداد رودخانه را با کم‌ترین مشکلات انجام داد.
70 مشخصات فنی عمومی سدها
پیمانکار موظف است با بررسی دقیق، میزان حجم مصالح موردنیاز برای انسداد رودخانه را برآورد نموده و با تخمین ضایعات، حجم و نوع مناسبی از مصالح را جهت انسداد و انحراف آب رودخانه شناسایی و قبل از اجرا به تائید مهندس ناظر برساند.
انسداد نهایی انحراف موقت رودخانه و آغاز آبگیری مخزن یکی از مهمترین مراحل اجرایی سامانه انحراف می‌باشد وباید با دقت کافی از طرف پیمانکار برنامه‌ریزی شود. آبگیری مخزن باید بعد از خرید اراضی محدوده مخزن، جابجایی افرادی که در محدوده مخزن زندگی می‌کنند و برچیدن تجهیزات و ماشین‌آلات انجام شود.
پس از انجام عملیات انسداد و آغاز آبگیری مخزن، مدت‌زمان نسبتاً طولانی طول خواهد کشید تا بتوان از آبگیرها استفاده نمود. در این مدت برای تأمین حداقل نیازهای پایین دست (شامل نیازهای محیط‌زیست، حق آبه‌های کشاورزی و ...) پیمانکار موظف است که پس از بررسی‌های لازم، طرح‌های پیشنهادی را طبق مشخصات فنی خصوصی و تحت نظر مهندس ناظر اجرا نماید.
