سوم – حفاظت و ایمنی

5-7- روش‌های زمین کنی

5- 7-1- زمین کنی در خاک

به‌طورکلی زمین کنی در خاک به‌وسیله هر روش قابل‌قبول و یا طبق تعاریف 5-2 انجام می‌گیرد. بدین ترتیب پیمانکار موظف است، زمین کنی و ایجاد دیواره‌های شیب‌دار را تا رقوم و مقاطع مشخص‌شده در نقشه‌ها انجام دهد ودر سطوحی که مقاطع و شیب‌ها نمایش داده نشده است از مهندس ناظر کسب تکلیف نماید.

مهندس ناظر در صورت نیاز، شیب، تراز و اندازه زمین کنی را با شرایط به وجود آمده در طی اجرا هماهنگ می‌نماید. ولی درصورتی‌که پیمانکار مقدار و شیب منظور شده برای زمین کنی را تغییر دهد، ملزم به بازسازی شیب واقعی بدون دریافت هیچ گونه هزینه اضافی، می‌باشد.

ایجاد دیواره‌های شیب‌دار باید به‌گونه‌ای صورت گیرد که دیواره‌ها پایدار بوده و دارای ظاهر مرتبی باشد. ایجاد شیب و تراز لازم باید به‌وسیله تیغه گریدر، اسکریپر، بیل دستی و یا بولدوزر و یا کارگر ماهر انجام گیرد.

در زمینکنی‌ها بابت پروفیله کردن و وجود محدودیت و یا صعوبت در عملیات (به‌استثنای آنچه به صراحت در فهرست بها یا مشخصات فنی خصوصی یاد شده باشد) هزینهای تعلق نخواهد گرفت.

در گودبرداری‌های پی سد و یا سازه‌هایی که در زیر تراز آب صورت می‌گیرد و یا به‌طور کلی در سایر سازه‌های سطحی، چه در هنگام خاکبرداری و یا سنگ برداری، تخلیه آب قبل و در حین گودبرداری از جمله وظایف پیمانکار می‌باشد. بدین منظور پیمانکار موظف به تخلیه آب توسط وسایل پمپاژ و پیش‌بینی کانال‌های زهکشی می‌باشد.

5- 7- 1-1- زمین کنی ویژه در خاک

در جاهایی که به لحاظ محدودیت عرض و عمق عملیات زمین کنی، نمیتوان از ماشین‌آلات و همچنین از روش‌های آتشکاری استفاده کرد و استفاده از ماشین‌آلات خاص مانند (هیدروفرز و کلم شل و...) ضروری باشد، پیمانکار موظف است شیوه موردنظر را به مهندس ناظر پیشنهاد کند و پس از تائید مهندس ناظر اجرا نماید. هزینه‌های این‌گونه زمینکنی‌ها به‌صورت جداگانه در ردیف مربوط پرداخت می‌گردد. مشخصات فنی کار با این‌گونه ماشین‌آلات خاص بر اساس توصیه‌های تولیدکنندگان این ماشین‌آلات در مشخصات فنی خصوصی یا دستورالعمل‌های مهندس ناظر ابلاغ خواهد شد.

5- 7-2- زمین کنی در سنگ

زمین کنی در سنگ و در فضای باز می‌تواند به‌وسیله دژبر و یا طبق تعریف 5-2 صورت گیرد.

پیمانکار موظف به سنگ برداری تا خطوط تراز مشخص‌شده در نقشه‌ها و یا نظر مهندس ناظر می‌باشد. در صورت لزوم، مهندس ناظر حق تغییر عمق، پهنا، طول و شیب حفاری را دارد.

پیمانکار موظف است در صورت نیاز و با نظر مهندس ناظر نسبت به پایدار نمودن دیوارههای شیب‌دار به‌وسیله احداث سامانه‌های زهکشی، نصب پیچ سنگ و توری فولادی و بتن پاشی اقدام نماید.

در مقاطع سنگ برداری ها، آتشکاری باید طوری صورت گیرد که از خرد شدن سنگ‌های خارج محدوده سنگ برداری، جلوگیری شود. رعایت دستورات مهندس ناظر هیچ گونه مسوولیتی را از پیمانکار سلب نخواهد کرد. سنگ برداری‌ها باید به‌گونه‌ای انجام شود که سطح سنگی که روی آن بتنریزی می‌شود، بیش از حدود مشخص‌شده در مشخصات فنی خصوصی از خطوطی که در نقشه‌ها مشخص‌شده است، تجاوز نکند.

5- 7- 2-1- روش‌های زمین کنی با مواد ناریه (آتشکاری)

پیمانکار موظف است پیشنهاد طرح آتشکاری را قبل از اجرا جهت تائید به مهندس ناظر ارائه نماید.

طرح حفاری با مواد منفجره شامل پلان حفاری با مقیاس مناسب است که روی آن کلیه چال‌های پیش برش1 محدوده حفاری طبق نقشه اجرایی، چال‌های حفاری توده2، نوع و میزان و نحوه خرج گذاری هر چال، شماره چاشنی‌های تاخیری هر خط انفجار و بالاخره مدار انفجار مشخص‌شده باشد. همچنین باید مقادیر کل مواد منفجره برای مرحله انفجار و خرج ویژه (میزان ماده منفجره به ازای متر مکعب حفاری) روی طرح حفاری ذکر گردد. جزییات چالزنی از جمله عمق هر چال که با توجه به توپوگرافی سطح سنگ و تراز کف حفاری تعیین می‌شود، قطر چال، زوایای سمت و میل چال و عمق اضافه چال زنی باید روی طرح حفاری مشخص گردد.

قبل از ارائه این طرح و بررسی و تائید آن از سوی مهندس ناظر، برداشت مواد منفجره از انبار ممنوع است.

پس از خرجگ ذاری باید مدار بسته شده به لحاظ نشت الکتریکی کنترل شود.

5- 7- 2-1-1- پیش برش سنگ

پیش برش سنگ به‌منظور ایجاد سطوح حفاری طبق نقشه اجرایی و ممانعت از صدمه زدن انفجار به سنگ خارج از حدود نقشه به کار گرفته می‌شود و معمولاً در مورد سطوح با زاویه میل 45 درجه یا بیش‌تر (نسبت به خط افق) به اجرا در می آید، هرچند با زوایای میل کمتر نیز قابل‌اجرا می‌باشد (مثلا با چال زنی افقی با ماشین هایی نظیر جامبو) که مستلزم هزینه بیش‌تری نسبت به پیش برش به زاویه بیش از 45 درجه می‌باشد.

پیمانکار در این روش یک سری چالها با فاصله کم در طول محیط مقطع سنگ برداری حفر می‌کند. این چال‌ها قبل از آتشکاری اصلی، منفجر می‌شود. فاصله چال‌هایی که به این منظور حفر میگردند، نباید از ده برابر قطر هر چال، تجاوز نماید. فاصله ردیف چال‌ها ی محیطی تا ردیف بعدی (ردیف ماقبل آخر) نباید بیش از 8/0 فاصله بین ردیف چالهای معمولی باشد.

5- 7- 2-1-2- حفاری توده سنگ

بسته به ابعاد نقشه، جنس، لایه بندی و درزه‌های سنگ، پارامترهای زیر از سوی پیمانکار تعیین می‌شود:

- فاصله یا لبه آزاد3 خطهای انفجار،

- فاصله چال‌های انفجار در هر خط،

1- Pre-splitting

2- Production holes

3- Burden

- زاویه سمت یا آزیموت چال،

- زاویه میل یا شیب چال نسبت به خط افق یا خط شاقول، این زاویه عموما به‌صورت شیب یا تانژانت زاویه تعیین می‌شود،

- میزان و نوع خرج ته چال1،

- میزان و نوع خرج ستون چال2،

- ارتفاع درپوش3 (گل گذاری)

- طول طناب انفجاری هر چال،

- مدار انفجار، شماره و نوع چاشنی خط انفجار،

روش‌های تعیین این پارامترها در نشریات تخصصی قابل‌دسترسی است.

5- 7- 2-1-3- آتشکاری به روش حفر چال‌های خطی4

پیمانکار در این روش موظف است یک سری چال‌های با فاصله کم در مقطع سنگ برداری، حفر نماید. این چال‌ها خالی از مواد منفجره هستند تا در موقع آتشکاری از گسترش امواج انفجار به قسمت‌های خارج از محدوده موردنظر جلوگیری نماید.

5- 7- 2-1-4- آتشکاری به روش انفجار ملایم5

آتشکاری به روش انفجار ملایم در فضاهای زیرزمینی، باید طوری اجرا گردد که از ترک دار شدن بیش از حد سنگ‌های پیرامون محیط آتشکاری به‌طور کلی جلوگیری شود. در این روش، چال‌های کناری به همراه چال‌های معمولی، ولی با بیشترین تاخیر (آخرین مرحله آتش)، منفجر می‌شود.

5- 7- 2-2- کنترل آتشکاری

پیمانکار موظف است قبل از اجرای هر مرحله عملیات آتشکاری، اطلاعات زیر را به‌منظور کسب تائید در اختیار مهندس ناظر قرار دهد.

- مشخصات هندسی محل اجرای آتشکاری،

- نقشه حفاری، تعداد و عمق چال‌ها،

- وزن و نوع مواد منفجره،

- نحوه خرج گذاری در هر چال،

- مقدار و نوع خرج ویژه،

- نوع، شماره و تعداد چاشنی‌ها ی تاخیری،

- مقدار کل مواد منفجره،

1- Bottom charge

2- Charge Column

3- Stemming

4- Dental Excavation

5- Smooth blasting

- شماره و تعداد چاشنی‌ها ی تاخیری استفاده شده،

- طرح مدار آتش،

- مقدار مواد منفجره برحسب کیلوگرم در هر تاخیر،

پس از کنترل و تائید موارد فوقالذکر، مجوز انفجار توسط مهندس ناظر در اختیار پیمانکار قرار خواهد گرفت.

پیمانکار موظف است جهت هماهنگی و برنامه‌ریزی با در نظر گرفتن موارد ایمنی، ساعت انفجار را روز قبل از انفجار به اطلاع مهندس ناظر رسانده و پس از انفجار، گزارشی جهت اطلاع به مهندس ناظر ارائه دهد.

تائید روش انفجار توسط مهندس ناظر سبب سلب مسؤولیت از پیمانکار نمی‌شود.

کلیه سنگ‌های شکسته شده ناشی از اضافه شکست سنگ که در اثر عدم اجرای آتشکاری کنترل شده به وجود آمده‌اند، باید با دستورالعمل مهندس ناظر خارج گردیده و با بتن مناسب باز سازی شوند. از این بابت هیچ گونه مبلغ اضافی برای خارج کردن سنگ و کارهای وابسته، از قبیل بازسازی با بتن پرداخت نخواهد شد. چنین بازسازیهایی به‌طور کلی در مناطقی که عملیات بتنی بر روی سنگ انجام می‌گیرد ضروری است.

5- 7- 2-3- ترمیم رگه‌ها و نواحی خرد شده

پبمانکار موظف است سطوح بتنریزی در پی سازه‌ها را از سنگ‌های خردشده و هوازده و همچنین سطح درزههای موجود را از مواد زائد تمیز نماید. این عمل ممکن است به‌صورت موضعی و با روش‌های مجازی که بتواند مواد را از محل‌های کم عرض خارج کند، انجام گیرد. (استفاده از دژبر، هوای فشرده، فشار آب و...)

پس از اینکه مواد زائد موجود در درزه و شکاف سنگ تا عمقی معادل حداقل 5/1 برابر عرض درزه و شکاف، یا طبق نقشه‌های اجرایی تمیز شد، باید طبق راهنمایی و دستورالعمل مهندس ناظر، فضای حاصله با ملات یا بتن منا سب به‌صورت گوهای پر گردد.

5- 7- 2-4- زمین کنی با وسایل مکانیکی

در جایی که حفاری با مواد منفجره سبب آسیب به سنگ یا سازه‌های مجاور شود، مهندس مشاور دستور حفاری مکانیکی صادر خواهد نمود.

وسایلی که برای این عملیات به کار میرود، بسته به حجم کار می‌تواند چکش بادی دستی، چکش هیدرولیکی سوار شده روی بیل مکانیکی، سنگتراش هیدرولیکی1 و غیره باشد.

5- 7- 2-5- زمین کنی با مواد شیمیایی

برای جلوگیری از صدمه دیدن سازه‌های جنبی و یا بستر محل سنگ برداری، پیمانکار می‌تواند به‌جای روش‌های آتشکاری از روش سنگ برداری با مواد شیمیایی استفاده نماید.

1- Hydraulic milling cutter

روش اجرای سنگ برداری با مواد شیمیایی باید متناسب با دستورالعمل‌های تولیدکننده مواد شیمیایی باشد. در صورت ضرورت استفاده از این روش، پیمانکار باید ضمن بیان استدلال برای این ضرورت، دستورالعمل‌های تولیدکننده مواد شیمیایی موردنظر را به همراه روش اجرا و زمان‌بندی آن به مهندس ناظر ارسال کند. در صورت تائید مهندس ناظر، پیمانکار می‌تواند این روش را به کار گیرد. این روش برای تخریب سازه‌های بتنی نیز می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد. از این روش نباید برای سنگ برداری در سنگ‌های دارای درزه و ترک استفاده کرد. باید احتیاط لازم جهت ممانعت از صدمه به سنگ و سازه‌های مجاور به عمل آورده شود.

5-8- پایداری شیب‌ها

پیمانکار موظف است پس از حفر دیواره‌های شیب‌دار و قائم (سطوح موقتی و نهایی) کلیه اقدامات لازم را جهت اطمینان از ایمن بودن آن‌ها به عمل آورده و کارهای لازم جهت پایدارسازی را با برداشتن سنگ‌های سست یا مواد دیگر انجام دهد. احداث دیوار حایل (دیوار نگهبان)، مهار بلوک‌های سنگی یا خاکی و نصب پیچ سنگ، توری فولادی و بتنپاشی، از جمله روشهایی هستند که پیمانکار باید حسب مورد یک یا مجموعهای از آن‌ها را جهت پایداری و جلوگیری از ریزش سنگ و مواد دیگر با تائید مهندس ناظر، به کار گیرد.

هرگاه مهندس ناظر تشخیص دهد که بهکارگیری وسایل نگهداری و حفاظتی برای بهبود ایمنی شرایط کارگران ضروری است، می‌تواند دستور بهکارگیری وسایل نگهداری اضافی را صادر نماید.

ابعاد کلی و جزییات مقاطع، در نقشه‌ها نشان داده‌شده است، بر اساس این نقشه‌ها سطوح کنده شده نهایی شیب‌ها، که ممکن است در معرض هوازدگی قرار گیرد، باید بلافاصله پس از کندن، در صورت تشخیص و صدور دستور کار مهندس مشاور، با ملات سیمان و یا بتن پاشی پوشش داده شود.

در مواقعی که ریزش در طول دیوارههای شیب‌دار، در زمان اجرا یا بعد از کامل شدن کار و قبل از تحویل نهایی اتفاق بیفتد، پیمانکار موظف است کلیه مواد ریخته شده را خارج نموده و اقدام لازم جهت اصلاح و پایداری دیواره‌های شیب‌دار را با تائید و نظارت مهندس ناظر انجام دهد.

تائید مهندس ناظر موجب سلب مسئول یت پیمانکار از ایجاد ایمنی و پایداری محل‌های کنده شده نمی‌گردد.

در مواردی که ریزش در جایی اتفاق افتاده باشد که پیمانکار از شیب تندتری نسبت به آنچه که در نقشه‌ها نشان داده‌شده استفاده نموده، و یا به هر صورت غفلت کرده باشد، هیچ گونه پرداختی جهت جمع‌آوری و خارج نمودن مواد و بازسازی محل به وی انجام نخواهد شد. در جایی که شیب ملایم تری در اثر ریزش حاصل شود، هزینه‌های خاک‌ریزی و یا بتنریزی اضافی موردنیاز به عهده پیمانکار می‌باشد.

اگر با تائید مهندس ناظر، ریزش اتفاق افتاده غیرقابل پیشگیری بوده باشد، در این صورت هزینه مربوط به زمین کنی اضافی یا بتنریزی، بر اساس آحاد بهای ذکر شده طبق ردیف‌های فهرست بها پرداخت خواهد شد.